Parket bij de Hoge Raad, 11-11-2022, ECLI:NL:PHR:2022:1145, 21/03969

Het hof heeft deze uitbreiding van de grondslag van de inzagevordering in rov. 6.5 toegestaan. Een verdere uitbreiding van de grondslag door [eisers] tijdens de mondelinge behandeling is door het hof in rov. 6.6 in strijd met de tweeconclusieregel geacht en daarom buiten beschouwing gelaten.

Voor zaken betreffende rechten van intellectuele eigendom (hierna: IE-zaken) bepaalt art. 1019b Rv¹¹ dat conservatoir bewijsbeslag mogelijk is met verlof van de voorzieningenrechter. Met betrekking tot niet-IE-zaken heeft de Hoge Raad in zijn prejudiciële beslissing in de zaak […] / […]¹²geoordeeld dat art. 730 en 843a Rv voldoende grondslag bieden voor het leggen van een bewijsbeslag. Een (verlof tot) bewijsbeslag geeft geen verdergaande aanspraken dan de bewaring van de in beslag genomen bescheiden en geeft de beslaglegger geen recht op afgifte, inzage of afschrift. Een bewijsbeslag moet daarom altijd worden gevolgd door een vordering op grond van art. 843a Rv (ook wel inzagevordering of exhibitievordering genoemd).¹³

Met betrekking tot het vereiste van rechtmatig belang heb ik in genoemde conclusie een overzicht gegeven van de parlementaire geschiedenis van art. 843a Rv, van de rechtspraak van de Hoge Raad en de literatuur, en van de vertaling van dit begrip in het vereiste van ‘voldoende belang’ in het concept wetsvoorstel tot aanpassing van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in verband met de vereenvoudiging en modernisering van het bewijsrecht (hierna: het concept wetsvoorstel).¹⁸

Inmiddels is in juni 2020 het definitieve wetsvoorstel voor de Wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en enige andere wetten in verband met de vereenvoudiging en modernisering van het bewijsrecht (hierna: het wetsvoorstel vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht (35 498)) bij de Tweede Kamer ingediend.¹⁹ Paragraaf 7 van dit wetsvoorstel bevat de voorschriften voor inzage, afschrift of uittreksel van gegevens.

Het voorgestelde nieuwe art. 194 Rv luidt, voor zover thans van belang, als volgt:

Ook ten aanzien van het vereiste van ‘bepaalde bescheiden’ is in mijn conclusie van 3 januari 2020²¹ een overzicht gegeven van wetgeving, rechtspraak (HR 18 november 2011²² en HR 26 oktober 2012²³) en literatuur, waaronder het advies van de expertgroep Modernisering Burgerlijk Bewijsrecht.²⁴ In het wetsvoorstel vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht (35 498) wordt in art. 194 lid 1 Rv gesproken over ‘bepaalde gegevens’. Onder ‘gegevens’ vallen volgens de memorie van toelichting alle vormen van bewijsmateriaal, dus niet alleen schriftelijke stukken, maar ook andere vormen van informatie, zoals beeld- en geluiddragers, computerbestanden en overige elektronische informatie, en bepaalde voorwerpen.²⁵

In de memorie van toelichting is tevens aandacht besteed aan de grenzen die moeten worden gesteld aan het materiaal waarin inzage wordt verzocht, het zogenoemde bepaaldheidsvereiste.²⁶ Het informatieverzoek moet voldoende nauwkeurig worden afgebakend onder aanduiding van het geschil of het feitencomplex met het oog waarop de informatie wordt opgevraagd. Vervolgens wordt een aantal voorbeelden van voldoende bepaalde verzoeken genoemd, zoals: - een verzoek om alle onderhoudsrapporten die betrekking hebben op een specifieke machine; - alle bankafschriften van een met naam en toenaam genoemde bankrekening over een bepaalde periode waarover de (in te stellen) vordering zich uitstrekt; - alle met een specifiek aangeduide partij gewisselde correspondentie voorafgaand aan het nemen van een bepaald besluit, dat aan het geschil ten grondslag ligt. Het verzoek om inzage in een volledige bedrijfsadministratie of in een volledig dossier is volgens de memorie van toelichting daarentegen te weinig specifiek en kan daarom niet als voldoende bepaald worden aangemerkt.

Met het bepaaldheidsvereiste wordt volgens de memorie van toelichting beoogd een passend evenwicht te vinden tussen de belangen van de informatieverzoeker en die van de informatiebezitter: de positie van de partij die om informatie vraagt, wordt enerzijds niet onredelijk bemoeilijkt doordat de gegevens waarover zij zelf niet beschikt, niet afzonderlijk hoeven te worden gespecificeerd. Anderzijds wordt de positie van de partij die over de informatie beschikt niet onredelijk geschaad, doordat het onderwerp waarop de verlangde gegevens betrekking hebben, voldoende nauwkeurig moet zijn afgebakend.

In onderdeel 1 wordt de rechtsvraag voorgelegd, aldus [eisers] , of het hof in rov. 6.14 uitgaat van een juiste rechtsopvatting met zijn categorische afwijzing van de vordering tot afgifte van bescheiden die in bewijsbeslag zijn genomen op grond van - wat het hof aanduidt als - (in het beslagrekest genoemde) “algemene woorden” (“fraude” en “oplichting”), meer in het bijzonder nu de laster, zijnde de rechtsbetrekking als bedoeld in art. 843a Rv, nu juist (voornamelijk) bestond uit een beschuldiging van [eisers] van “fraude” en “oplichting”, en dus was gegoten in juist (hoofdzakelijk) deze ‘algemene woorden’.³³

Subonderdeel 1a klaagt, samengevat, dat, voor zover het hof heeft geoordeeld dat geen recht bestaat op afgifte van of inzage in bescheiden die zich onder een bewijsbeslag bevinden, vanwege een daarin opgenomen “tamelijk algemeen woord” als “fraude” of “oplichting”, het hof uitgaat van een onjuiste (want te strenge) eis. Bovendien bestaat de rechtsbetrekking als bedoeld in art. 843a Rv (de gestelde onrechtmatige daad) in dit geval nu juist uit laster door middel van een beschuldiging van fraude en oplichting,³⁴ aldus het subonderdeel.

Subonderdeel 1b is gericht tegen de overweging van het hof dat ditzelfde ook geldt voor woorden als [eiser 1] , die weliswaar minder algemeen zijn, maar die ook ruim in de correspondentie en/of het gegevensverkeer van [verweerder] kunnen voorkomen zonder dat sprake is van enige relatie met de in aanmerking te nemen onrechtmatige daad. Het subonderdeel voert (samengevat) aan dat het hof hiermee opnieuw uitgaat van een onjuist (want te streng) criterium. Uit art. 843a Rv volgt namelijk niet dat inzage of afschrift (categorisch) moet worden ontzegt indien het gaat om bescheiden die onder het bewijsbeslag vallen vanwege een daarin gebruikt en in het beslagrekest opgegeven woord, maar van dat woord ook gebruik kan zijn gemaakt in communicatie zonder relatie met de rechtsbetrekking in de zin van art. 843a Rv. Bovendien heeft het hof volgens het subonderdeel miskend dat, bij de beantwoording van de vraag welke bescheiden dienen te worden afgegeven, de (aard) van de gestelde rechtsbetrekking mede van belang is, dan wel heeft het hof de aard van de rechtsbetrekking (laster door middel van een beschuldiging van fraude en oplichting³⁵) niet kenbaar in zijn beoordeling betrokken. Als gevolg van het oordeel van het hof worden juist de bescheiden waaruit de betrokkenheid van [verweerder] bij de laster bij uitstek zou moeten blijken, buiten de afgifte gehouden, hetgeen volgens het subonderdeel het instrument van art. 843a Rv in geval van een lastercampagne ‘uitholt’.

De door [eisers] in het beslagrekest opgenomen zoektermen zijn: [A] ; [website A] ; [eiser 1] ; Denial; [eiser 2] ; [naam 2] ; [betrokkene 1] ; [betrokkene 1] ; Fraud alert; Fraude; Oplichting; Iranian; Duped investors; IBAS; Criminal; Scam; Your hosting; Quote en Wordpress.³⁶Dienaangaande heeft [verweerder] in zijn memorie van antwoord gesteld, zakelijk en verkort weergegeven, dat de bescheiden waarvan [eisers] afschrift vorderen, onvoldoende specifiek zijn bepaald en dat de woorden/woordcombinaties te algemeen zijn, zoals 'fraude' en ‘oplichting’, en zo een te ruim 'zoekgebied' opleveren.³⁷De advocaat van [eisers] heeft tijdens de behandeling van de zaak ter zitting van het hof opgemerkt dat “voor de termen die door het hof als te algemeen van aard worden beschouwd, de oplossing [kan] worden gevonden in woordcombinaties”.³⁸

Het hof heeft in rov. 6.14 niet in zijn algemeenheid geoordeeld dat als in het beslagrekest algemene zoektermen zijn opgenomen, of termen die ook ruim in de beslagen bescheiden kunnen voorkomen zonder dat sprake is van een relatie met de gestelde rechtsbetrekking, dit (altijd) in de weg staat aan een vordering tot inzage. In de oordelen van het hof in rov. 6.14 en 6.15 ligt het oordeel besloten dat voor de zoektermen die buiten de door het hof bepaalde nadere selectie vallen, geen rechtmatig belang bij inzage bestaat. Dit volgt ook uit de laatste volzin van rov. 6.14, dat datzelfde (dat de selectie te ruim is) ook geldt voor de in het beslagrekest opgenomen woorden die ook ruim in de correspondentie en/of het gegevensverkeer van [verweerder] kunnen voorkomen “zonder dat sprake is van enige relatie met de in aanmerking te nemen onrechtmatige daad”. Het hof heeft, via de specificatie van de zoektermen, beoordeeld of de bescheiden voldoende zijn bepaald en of rechtmatig belang bestaat bij de inzage in die bescheiden en is tot de slotsom gekomen dat dit voor een deel van de zoektermen niet het geval is. Daarmee is het hof niet uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting met betrekking tot de in art. 843a Rv genoemde voorwaarden van ‘bepaalde bescheiden’ en ‘rechtmatig belang’.

Onderdeel 1 kan derhalve niet tot cassatie leiden.

6.9 (…)6.10 Het bestaan van die rechtsbetrekking moet door degenen die inzage verlangt voldoende aannemelijk worden gemaakt. Daarbij dient de inzagevordering zodanig feitelijk te worden onderbouwd, zo mogelijk met al voorhanden bewijsmateriaal, dat voldoende aannemelijk is dat - in dit geval - de gestelde onrechtmatige daad zich heeft voorgedaan.

Subonderdeel 2a klaagt dat het door mij gecursiveerde oordeel van het hof blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting omdat daarin te strenge eisen worden gesteld aan de vereiste rechtsbetrekking. Volgens het subonderdeel hoeft de rechtsbetrekking niet (per sé) in het verlengde te liggen van de grondslag van het gelegde bewijsbeslag.Subonderdeel 2b voegt daaraan de klacht toe dat het oordeel van het hof in rov. 6.10 (bedoeld zal zijn rov. 6.11, toev. A-G) dat de inzagevordering, voor zover deze betrekking heeft op de eerste fase van de gestelde kapotmaakstrategie, niet in het verlengde ligt van de grondslag van het gelegde bewijsbeslag, onvoldoende begrijpelijk is gemotiveerd. [eisers] hebben zich immers zowel in eerste aanleg als in appel beroepen op een onrechtmatige daad van [verweerder] , zodat de rechtsbetrekking in zoverre niet is veranderd.⁴⁰ [eisers] hebben in hoger beroep slechts een gelaagdheid binnen de onrechtmatige daad aangebracht. De inzagevordering ziet echter nog steeds op (nagenoeg) hetzelfde feitencomplex en hetzelfde verwijt (de lastercampagne met als doel [eisers] ‘kapot te maken’),⁴¹ aldus het subonderdeel.

Drie weken eerder, op 18 juni 2020, is het hiervoor onder 3.10 genoemde wetsvoorstel vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht (35 498) bij de Tweede Kamer ingediend, waarin onder meer het (voorgestelde) nieuwe art. 194 Rv is opgenomen.

Volgens de memorie van toelichting beoogt de verduidelijking van het inzagerecht te waarborgen dat tussen partijen geen informatieasymmetrie bestaat die inbreuk maakt op het beginsel van een eerlijk proces, waarvan de equality of arms deel uitmaakt, terwijl tegelijkertijd moet worden voorkomen dat informatie moet worden gedeeld die niet relevant is voor de oplossing van het geschil of waarbij geen concreet belang aanwezig is of die vertrouwelijk van aard is. De voorwaarden, afwijzingscriteria en mogelijkheden voor de rechter bieden voldoende waarborgen om zogenaamde fishing expeditions tegen te gaan.⁴⁶

Verder wordt in de memorie van toelichting opgemerkt dat de partij die om inzage verzoekt, niet eerst voldoende aannemelijk hoeft te maken dat zij een vorderingsrecht heeft, zoals in IE-zaken is vereist. Die eis hangt, aldus de toelichting, samen met dit specifieke rechtsgebied en art. 1019a Rv dat de implementatie vormt van art. 6 van de Handhavingsrichtlijn.⁴⁷

Zoals gezegd heeft de Hoge Raad kort daarna – op 10 juli 2020 – het arrest Semtex⁴⁸gewezen en daarin geoordeeld dat als maatstaf voor de beoordeling van een vordering op de voet van art. 843a Rv heeft te gelden dat het bestaan van de rechtsbetrekking waarop de vordering ziet, voldoende aannemelijk moet zijn. Daarbij overweegt de Hoge Raad in rov. 3.1.4 dat die maatstaf de rechter in staat stelt een evenwicht te vinden tussen het belang van eiser of verzoeker om de waarheid te kunnen achterhalen en zijn bewijspositie te versterken, en het belang van verweerder om geen vertrouwelijke informatie prijs te hoeven geven en om verschoond te blijven van de ingrijpende maatregel die exhibitie niet zelden is. Die maatstaf biedt de rechter voorts voldoende ruimte om rekening te houden met de aard van het onderliggende geschil en de overige omstandigheden van het geval, waaronder de omvang van de gevorderde exhibitie en de mogelijkheid om het bestaan van de gestelde vordering met andere bewijsmiddelen te onderbouwen.

De Hoge Raad heeft verder, met betrekking tot de vraag wat in het kader van een vordering uit hoofde van art. 843a Rv bij een gestelde tekortkoming of onrechtmatige daad als een ‘voldoende’ mate van aannemelijkheid kan worden beschouwd, in rov. 3.1.5 overwogen dat deze vraag niet in algemene zin kan worden beantwoord. Het komt steeds aan op een waardering van de stellingen en verweren van partijen en de overtuigingskracht van het eventueel reeds overgelegde bewijsmateriaal. Daarbij is enerzijds uitgangspunt dat niet behoeft te zijn voldaan aan de mate van aannemelijkheid die is vereist voor toewijzing in kort geding van een op (dreigend) tekortschieten of onrechtmatig handelen gebaseerde (ge- of verbods)vordering of vordering tot schadevergoeding; anderzijds dienen aan de mate van aannemelijkheid van de gestelde tekortkoming of onrechtmatige daad bij de beoordeling van een inzagevordering hogere eisen te worden gesteld dan bij de beoordeling van een verzoek tot het in beslag mogen nemen van bewijsmateriaal, aldus de Hoge Raad.⁴⁹

De Hoge Raad heeft dus, anders dan de wetgever, gekozen voor de zwaardere aannemelijkheidseis. Veldhuis en Mink⁵⁰ vragen zich in hun annotatie onder het Semtex-arrest af of de Hoge Raad de wetgever nog op andere gedachten heeft willen brengen en of de door de Hoge Raad gegeven maatstaf wellicht ligt besloten in de in het wetsvoorstel opgenomen nieuwe eis van ‘voldoende belang’, zodat de hoge drempel voor inzagevorderingen ook na inwerkingtreding van het wetsvoorstel geldt.

Krans constateert in zijn noot dat de Hoge Raad niet uitlegt waarom van het wetsvoorstel wordt afgeweken en oppert dan dat de gedachte vermoedelijk is dat niet goed valt in te zien waarom er voor niet-IE-zaken een andere maatstaf zou moeten gelden dan voor IE-zaken. Hij merkt vervolgens op dat weliswaar in de Nota naar aanleiding van het Verslag (nr. 6) van juni 2022 aandacht wordt besteed aan het voorgestelde art. 194 Rv (over het inzagerecht) in verband met de Algemene verordening gegevensbescherming en dat in de Nota van wijziging (nr. 7), eveneens van juni 2022, een wijziging van het derde lid van art. 194 wordt voorgesteld, maar dat de materiële vereisten voor toewijzing van de inzagevordering niet worden gewijzigd in de voorgestelde bepaling. Krans bepleit dat in het resterende parlementaire traject van het wetsvoorstel aandacht aan dit specifieke punt wordt besteed, waarbij hij er uiteindelijk voor kiest om de lijn die de Hoge Raad in het Semtex-arrest uiteenzet, onderdeel te maken van het nieuwe bewijsrecht en dus te verdisconteren in het wetsvoorstel.⁵¹

Het hof heeft in rov. 6.11 overwogen dat, waar de inzagevordering betrekking heeft op onder bewijsbeslag rustende bescheiden, de rechtsbetrekking in het verlengde moet liggen van de grondslag van het gelegde bewijsbeslag. M.i. heeft het hof daarmee tot uitdrukking gebracht dat er verband moet zijn tussen de (grondslag van de) rechtsbetrekking die in het verzoekschrift tot het leggen van bewijsbeslag is gesteld en de in de inzagevordering op de voet van art. 843a Rv vermelde rechtsbetrekking. Dat oordeel geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

In het wetsvoorstel vereenvoudiging en modernisering bewijsrecht (35 498) zijn in art. 205 lid 2 de eisen opgenomen die aan het verzoekschrift tot het leggen van conservatoir bewijsbeslag worden gesteld.⁵³ De te vermelden gegevens komen volgens de memorie van toelichting grotendeels overeen met de voorwaarden die aan het recht op inzage worden gesteld.⁵⁴ Het tweede vereiste is dat de verzoeker de rechtsbetrekking vermeldt die aan het verzoek tot beslaglegging ten grondslag ligt. Deze eis geeft de rechter volgens de memorie van toelichting “inzicht in het kader waarvan het bewijsbeslag wordt verzocht en moet ook voorkomen dat het bewijsbeslag niet zonder het bestaan van een concreet (ontstaan of dreigend) geschil wordt gelegd.”⁵⁵

Subonderdeel 2a stuit op het voorgaande af.

Overigens heeft het hof de door [eisers] gewijzigde grondslag van de inzagevordering, zoals omschreven in de in cassatie niet bestreden rov. 6.5, toegepast, zoals blijkt uit rov. 6.11 waar het hof spreekt over de eerste en derde fase van de ‘kapotmaakstrategie’.

Met betrekking tot subonderdeel 2b merk ik op hof dat het hof geen inzage in bepaalde bescheiden heeft geweigerd, omdat deze bescheiden betrekking hebben op de eerste fase van de ‘kapotmaakstrategie in drie fasen’, maar op de grond dat voor een deel van de zoektermen de bescheiden niet voldoende zijn bepaald en er geen rechtmatig belang bestaat bij de inzage in die bescheiden. Op grond hiervan kan subonderdeel 2b, wat er verder van zij, wegens gebrek aan belang niet tot cassatie leiden.⁵⁶