Rechtbank Haarlem, 21-12-2007, BC0703, 15/750018-04

RECHTBANK HAARLEM

Sector Strafrecht

Parketnummer: 15/750018-04

Uitspraakdatum: 21 december 2007

Tegenspraak

[Willem H.].,

geboren op [geboortedatum] te [geboorteplaats],

wonende te [woonplaats],

thans gedetineerd in het Penitentiair ziekenhuis (Unit 5) te Scheveningen.

1. Tenlastelegging

Aan verdachte is, na nadere omschrijving van de tenlastelegging en wijziging daarvan, ten laste gelegd dat:

FEIT 1

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 januari 2002 tot en met 17 mei 2004,

welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, te weten:

- afpersing van W.A.A.P.M. Endstra (artikel 317 Wetboek van Strafrecht), en/of

- bedreiging van die Endstra met enig misdrijf tegen het leven gericht en/of met zware mishandeling (artikel 285 Wetboek van Strafrecht), en/of

- mishandeling van die Endstra (artikel 300 Wetboek van Strafrecht), en/of

- valsheid in geschrift (artikel 225 Wetboek van Strafrecht), en/of

- witwassen van vermogensbestanddelen, afkomstig van (afpersing van, althans enig misdrijf ten nadele van) die Endstra en/of één of meer aan hem gelieerd(e) bedrijf/bedrijven (artikel 420bis Wetboek van Strafrecht), en/of

- handelen in strijd met artikel 26, eerste lid Wet wapens en munitie (artikel 55 Wet wapens en munitie),

FEIT 2

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 januari 2002 tot en met 17 mei 2004,

1. op of omstreeks 24 december 2002: (ongeveer) € 1.200.000,- en/of (ongeveer) € 1.300.000,-, en/of

2. op of omstreeks 30 december 2002: (ongeveer) € 3.176.461,50, en/of

3. in of omstreeks de periode van 09 tot en met 10 januari 2003: (ongeveer) € 1.361.340,60, en/of

4. in of omstreeks de periode van 28 februari tot en met 01 maart 2003: (ongeveer) € 3.400.000,-, en/of

5. in of omstreeks de periode van 12 tot en met 14 maart 2003: (ongeveer) € 1.500.000,-, en/of

6. op of omstreeks 2 april 2003: (ongeveer) € 900.000,-, en/of

7. in of omstreeks de periode van 18 tot en met 23 april 2003: (ongeveer) € 450.000,-, en/of

8. op of omstreeks 27 april 2003: (ongeveer) € 250.000,-, en/of

9. in of omstreeks de periode van 26 tot en met 28 mei 2003: (ongeveer) € 1.499.920,28, en/of

10. in of omstreeks de periode van 24 tot en met 26 juni 2003: (ongeveer) € 2.800.000,-, en/of

11. in of omstreeks de periode van 18 tot en met 21 juli 2003: (ongeveer) € 400.000,-, en/of

12. in of omstreeks de periode van 24 december 2003 tot en met 07 januari 2004: (ongeveer) US $ 2.000.000,-, en/of

13. in de periode 2002 tot en met 2004: (ongeveer) € 50.000,-,

- meermalen, althans eenmaal, tegen die Endstra heeft/hebben gezegd dat hij, Endstra, werd bedreigd door, althans geweld en/of bedreiging met geweld had te duchten van één of meer (al dan niet hem, Endstra, onbekende) derde(n), waartegen hij, verdachte, en/of (één of meer van) zijn mededader(s) hem, Endstra, zou(den) kunnen beschermen tegen betaling van geld, waardoor die Endstra (al dan niet in toenemende mate) bang werd gemaakt en/of gehouden, en/of in een (min of meer) afhankelijke positie van hem, verdachte, en/of (één of meer van) zijn mededader(s) werd gebracht en/of gehouden, en/of

- meermalen, althans eenmaal, op een voor die Endstra dreigende wijze tegen die Endstra heeft/hebben gezegd dat hij en/of één of meer van zijn gezins- en/of familieleden zou(den) worden gedood als hij niet en/of niet meer en/of niet binnen een gestelde termijn zou betalen, althans woorden van een dergelijke dreigende aard en/of strekking, en/of

- meermalen, althans eenmaal, op een voor die Endstra dreigende wijze tegen die Endstra heeft/hebben gezegd dat hij moest betalen en anders niet meer hoefde te betalen en/of anders niet meer mocht betalen, en/of dat hij, verdachte, altijd heel snel te weten kon komen waar die Endstra zich bevond, althans woorden van een dergelijke dreigende aard en/of strekking, en/of

- meermalen, althans eenmaal, op een voor die Endstra dreigende wijze zich heeft opgehouden vóór of bij de woning en/of vóór of bij een locatie waar die Endstra op dat moment aanwezig was, althans in de nabijheid van die Endstra en/of die Endstra thuis heeft/hebben opgezocht, en/of

- meermalen, althans eenmaal, op een voor die Endstra dreigende wijze een (vuur)wapen, in ieder geval een voor bedreiging geschikt voorwerp, aan die Endstra heeft/hebben voorgehouden en/of getoond en/of op die Endstra heeft/hebben gericht, en/of

- meermalen, althans eenmaal, op een voor die Endstra dreigende wijze die Endstra bij een oor heeft/hebben gepakt en/of tegen die Endstra heeft/hebben gezegd of laten doorschemeren dat een bepaalde (met name genoemde) persoon (op al dan niet korte termijn) zou worden geliquideerd, en/of

- die Endstra meermalen, althans eenmaal, gewelddadig tegen het hoofd en/of/althans het lichaam heeft/hebben geslagen en/of geduwd, en/of

- (door één of meer van voornoemde handelingen) een dermate dreigende situatie en/of sfeer voor die Endstra heeft/hebben gecreëerd en/of in stand gehouden, dat de vrees van die Endstra voor geweld van de zijde van verdachte en/of (één of meer van) zijn mededader(s) gerechtvaardigd was;

FEIT 3

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 januari 2002 tot en met 30 januari 2006,

A) (via de bankrekening van M.C.D.)

op of omstreeks 24 december 2002 een geldbedrag van (ongeveer) € 1.200.000,- (op bankrekening [bankrekeningnummer] ten name van M.C.D. met als omschrijving 'koopsom aandelen Leijenbergh Vastgoed B.V.'), en/of

B) (via de bankrekening van O.T.S.)

op of omstreeks 24 december 2002 een geldbedrag van (ongeveer) € 1.300.000,- (op bankrekening [bankrekeningnummer] ten name van O.T.S.), en/of

C) (contant via een derde)

in de periode 2002 tot en met 2004 een geldbedrag van (ongeveer) € 50.000,- (welk geldbedrag contant door M.M.G.S. namens W.A.A.P.M. Endstra aan verdachte is overhandigd), en/of

D) (aan of via de bankrekeningen en/of de bedrijven van M.K.)

1. in (april) 2003 een geldbedrag van (ongeveer) € 250.000,- (welk geldbedrag contant door A.A.E. namens W.A.A.P.M. Endstra aan verdachte en/of (één of meer van) zijn mededader(s) is overhandigd), en/of

FEIT 4

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 september 2001 tot en met 30 januari 2006,

- afpersing van J. Wijsmuller (artikel 317 Wetboek van Strafrecht), en/of

- bedreiging van die Wijsmuller met enig misdrijf tegen het leven gericht en/of met zware mishandeling (artikel 285 Wetboek van Strafrecht), en/of

- mishandeling van die Wijsmuller (artikel 300 Wetboek van Strafrecht), en/of

- valsheid in geschrift (artikel 225 Wetboek van Strafrecht), en/of

- witwassen van vermogensbestanddelen, afkomstig van (afpersing van, althans enig misdrijf ten nadele van) die Wijsmuller en/of één of meer aan hem gelieerd(e) bedrijf/bedrijven (artikel 420bis Wetboek van Strafrecht), en/of

- handelen in strijd met artikel 26, eerste lid Wet wapens en munitie (artikel 55 Wet wapens en munitie),

FEIT 5

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 01 januari 2001 tot en met 30 januari 2006,

B. (ten laste van (de bankrekening van) Trustor Components Holding B.V.)

- op omstreeks 23 mei 2001 een bedrag van fl. 300.000,-, en/of

- op of omstreeks 8 juli 2002 een bedrag van € 250.000,- , en/of

- op of omstreek op of omstreeks 5 augustus 2002 een bedrag van € 20.000,- en/of een bedrag van

€ 200.000,-, en/of

- op of omstreeks 21 augustus 2002 een bedrag van € 100.000,-, en/of

- op of omstreeks 11 november 2002 een bedrag van € 10.000,-, en/of

- op of omstreeks 30 december 2002 een bedrag van € 80.000,- en/of € 100.000,- en/of

- op of omstreeks 27 augustus 2003 een bedrag van € 105.000,- en/of

C. (ten laste van (de bankrekening van) Xantippe Holding B.V)

- op omstreeks 22 augustus 2002 een bedrag van € 100.000,-, en/of

- op of omstreeks 30 december 2002 een bedrag van € 100.000,-, en/of

- op of omstreeks 14 april 2003 een bedrag van € 45.000,- en/of

- op of omstreeks 22 april 2003 een bedrag van € 110.000,- en/of

- op of omstreeks 27 mei 2003 een bedrag van € 135.000,- en/of

- op of omstreeks 16 juni 2003 een bedrag van € 105.000,-, en/of

- op of omstreeks 19 augustus 2003 een bedrag van € 130.000,- en/of

- op of omstreeks 1 december 2003 een bedrag van € 130.000,- en/of

- op of omstreeks 13 januari 2004 een bedrag van € 50.000,- en/of

D. (ten laste van (de bankrekening van Rooibosch Holding B.V.)

- op of omstreeks 15 juli 2003 een bedrag van € 165.000,-, en/of

- op of omstreeks 20 oktober 2003 een bedrag van € 100.000,-, en/of

E. (ten laste van (de bankrekening van) Xantippe Holding B.V)

- in de periode van 1 juni tot en met 30 september 2004 een bedrag van € 100.000,-

- meermalen, althans eenmaal, tegen die Wijsmuller heeft/hebben gezegd dat hij en/of één of meer van zijn gezins- en/of familieleden zou(den) worden gedood als hij niet en/of niet meer en/of niet binnen een gestelde termijn zou betalen, althans woorden van een dergelijke dreigende aard en/of strekking, en/of

- die Wijsmuller meermalen, althans eenmaal, dreigend een (vuur)wapen, in ieder geval een voor bedreiging geschikt voorwerp, heeft/hebben voorgehouden en/of getoond, en/of

- die Wijsmuller meermalen, althans eenmaal, tegen het lichaam heeft/hebben geslagen en/of geschopt, en/of

- (op 10 september 2001) die Wijsmuller in zijn kantoor heeft/hebben opgezocht en/of en/of die Wijsmuller heeft/hebben geschopt en/of geslagen en/of geduwd waardoor hij kwam te vallen en/of een vuurwapen, althans een voor bedreiging geschikt voorwerp heeft/hebben getoond en/of met één of meer voorwerpen heeft/hebben gegooid, en/of

- (door één of meer van voornoemde handelingen) een dermate dreigende situatie en/of sfeer voor die Wijsmuller heeft/hebben gecreëerd en/of in stand gehouden, dat de vrees van die Wijsmuller voor geweld van de zijde van verdachte en/of (één of meer van) zijn mededader(s) gerechtvaardigd was;

FEIT 6

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 augustus 1998 tot en met 31 december 1998,

- naar (de woning van) die R. Friedländer is gegaan en/of die R. Friedländer heeft gewaarschuwd voor een probleem dat die R. Friedländer en/of (diens zoon) D. Friedländer zou(den) hebben en/of (kunnen) krijgen (in verband met de omgang van die D. Friedländer met een meisje), en/of

- naar (de woning van) die R. Friedländer is gegaan en/of tegen die R. Friedländer heeft gezegd dat twee of één op dat moment met hem, verdachte, daar aanwezige perso(o)n(en) hem, R. Friedländer, wilde(n) spreken, en/of naar (de woning van) die R. Friedländer is/zijn gegaan en/of dreigend bij en/of om die R.Friedländer is/zijn gaan staan en/of dreigend tegen die R. Friedländer heeft/hebben gezegd dat die R. Friedländer en/of (diens zoon) D. Friedländer een probleem had(den) en/of dat er geld moest worden betaald om dat/een probleem op te kunnen lossen, althans woorden van een dergelijke dreigende aard en/of strekking, en/of

- dreigend tegen die R. Friedländer heeft/hebben gezegd dat hij en/of (één of meer van) zijn familieleden zou(den) worden gedood, en/of

- die R. Friedländer dreigend een (vuur)wapen, in ieder geval een voor bedreiging geschikt voorwerp, heeft/hebben voorgehouden en/of getoond;

FEIT 7

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 januari 2004 tot en met 2 november 2005,

- afpersing van C.D. Houtman (artikel 317 Wetboek van Strafrecht), en/of

- bedreiging van die Houtman met enig misdrijf tegen het leven gericht en/of met zware mishandeling (artikel 285 Wetboek van Strafrecht), en/of

- mishandeling van die Houtman (artikel 300 Wetboek van Strafrecht), en/of

- valsheid in geschrift (artikel 225 Wetboek van Strafrecht), en/of

- witwassen van vermogensbestanddelen, afkomstig van (afpersing van, althans enig misdrijf ten nadele van die Houtman en/of één of meer aan hem gelieerd(e) bedrijf/bedrijven (artikel 420bis Wetboek van Strafrecht), en/of

- handelen in strijd met artikel 26, eerste lid Wet wapens en munitie (artikel 55 Wet wapens en munitie),

FEIT 8

hij op een of meer tijdstip(pen) in of omstreeks de periode van 1 juli 2004 tot en met 2 november 2005,

- naar (de woning van) die Houtman is/zijn gegaan en/of dreigend tegen die Houtman heeft/hebben gezegd dat hij dat/een geldbedrag moest betalen omdat anders zijn woning zou worden opgeblazen en/of hij, Houtman, en/of (één of meer van) zijn familieleden zou(den) worden gedood, althans woorden van een dergelijke dreigende aard en/of strekking, en/of

- meermalen, althans eenmaal, op een voor die Houtman dreigende wijze een (vuur)wapen, in ieder geval een voor bedreiging geschikt voorwerp, aan die Houtman heeft/hebben voorgehouden en/of getoond en/of op die Houtman heeft/hebben gericht, en/of

- meermalen, althans eenmaal, dreigend die Houtman (in café De Hallen) heeft/hebben toe gesproken en/of (in een hoek) klem gezet, en/of

- meermalen, althans eenmaal, dreigend die Houtman (vanuit café De Hallen) heeft/hebben meegenomen, en/of

- (door één of meer van voornoemde handelingen) een dermate dreigende situatie en/of sfeer voor die Houtman heeft/hebben gecreëerd en/of in stand gehouden, dat de vrees van die Houtman voor geweld van de zijde van verdachte en/of (één of meer van) zijn mededader(s) gerechtvaardigd was;

FEIT 9

hij op een tijdstip of omstreeks de maand juni 2005 of juli 2005, te Amsterdam (in of bij café Bolle [straatnaam]) tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen,

FEIT 10

hij op of omstreeks 29 augustus 2002, in elk geval op een tijdstip in augustus 2002, te Amsterdam, [slachtoffer 2] en/of [slachtoffer 3] heeft bedreigd met enig misdrijf tegen het leven gericht, althans met zware mishandeling,

FEIT 11

hij in of omstreeks de nacht van 31 december 1999 op 1 januari 2000, te IJmuiden, tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen,

FEIT 12

hij in of omstreeks de maand juli 2005, in elk geval op enig tijdstip in 2005, te Amsterdam, tezamen en in vereniging met (een) ander(en), althans alleen,

FEIT 13

hij op of omstreeks 6 november 2004, althans op een tijdstip in de maand november 2004,

te Amsterdam (in of bij café De Hallen aan de [straatnaam])

FEIT 14

hij op of omstreeks 15 juli 2005, althans in de maand juli 2005,

2. Voorvragen

2.1. Geldigheid dagvaarding en bevoegdheid

De rechtbank heeft vastgesteld dat de dagvaarding geldig is en dat zijzelf bevoegd is tot kennisneming van de zaak.

2.2. Ontvankelijkheid van het openbaar ministerie

Namens verdachte heeft diens raadsman ter terechtzitting een viertal te onderscheiden verweren gevoerd, die uitmonden in de conclusie, dat het openbaar ministerie ten aanzien van de gehele tenlastelegging respectievelijk een gedeelte daarvan niet-ontvankelijk dient te worden verklaard in de vervolging. Deze zullen hieronder achtereenvolgens worden besproken (A, B, C en D).

In de eerste plaats is namens verdachte – verkort en zakelijk weergegeven – aangevoerd dat de onschuldpresumptie waarop iedere verdachte aanspraak kan maken, is geschonden doordat gezagsdragers van politie en justitie alsmede politici voorafgaand aan het rechterlijk oordeel daaromtrent publiekelijk uitlatingen hebben gedaan over de schuld van verdachte Willem H.. De gewraakte uitlatingen betreffen een uitspraak van Olierook als chef van de eenheid Randstad Noord tegenover Vrij Nederland in november 2006, dat “Willem H. tegen de zestien jaar gevangenisstraf aanzit”, alsook een uitspraak van de voorzitter van het College van procureurs-generaal, Brouwer, opgetekend in het Algemeen Dagblad van 19 mei 2007, dat “we nog niet eens halverwege zijn” en dat “in de hele operatie de zoektocht naar bewijs goed verloopt en dat hij alle reden heeft optimistisch te zijn.” Van Teeven, lid van de Tweede Kamer maar in zijn vorige functie als officier van justitie betrokken bij het onderzoek, worden uitspraken geciteerd, gedaan in het Algemeen Dagblad van 13 november 2007, die er op neerkomen dat er voldoende bewijs is voor een veroordeling van Willem H. en dat diens verklaringen niet erg geloofwaardig zijn.

Door die uitlatingen zullen, zo is betoogd van de zijde van de verdediging, in de samenleving niet veel mensen meer geloven in de onschuld van deze verdachte. Of de professionaliteit van de rechtbank bestand is tegen dat opgeroepen beeld doet daarbij niet terzake, omdat voor de vaststelling dat sprake is van schending van beginselen van een goede procesorde voldoende is dat de gewraakte uitlatingen zijn gedaan, aldus nog steeds de raadsman.

In het verband van de ten aanzien van een verdachte in acht te nemen onschuldpresumptie besteedt de raadsman ook aandacht aan de rol van journalisten. Hij signaleert een trial by media met desastreuze gevolgen voor de eerlijkheid van het proces en voor de waarheidsvinding in deze zaak.

Zo valt volgens hem een directe relatie te leggen tussen een publicatie in de Volkskrant van 8 januari 2004, waarin uitlatingen zijn opgenomen van de heer Pronker, destijds chef van de Dienst Centrale Recherche van de Amsterdamse politie, en daarop volgende publicaties in NRC-Handelsblad van 2 november 2005, Nieuwe Revu van 4 mei 2005 en het Parool van 27 augustus 2005 en wijst hij vervolgens op de berichtgeving in de Volkskrant van 31 januari 2006, kort na de aanhouding van verdachte. De gemeenschappelijke noemer waaronder deze publicaties zijn samen te vatten, zo begrijpt de rechtbank de raadsman, is dat daarin een zo angstaanjagend beeld van zijn cliënt wordt gecreëerd dat deze soms welhaast bang van zichzelf wordt. Bij die stand van zaken kan van een eerlijk proces geen sprake zijn. Maar ook de waarheidsvinding is in het geding, aldus de raadsman: het onderzoeksteam zou doelbewust zijn uit geweest op de verwarring die bij getuigen ontstaat als zij tijdens ondervragingen worden geconfronteerd met mediaberichtgeving; daardoor immers kunnen zij niet meer bij voortduring een helder onderscheid maken tussen eigen wetenschap en pseudo-kennis die uit de media is opgedaan. Als extra bezwarende factor heeft hierbij volgens hem te gelden, dat de desbetreffende publiciteit ook nog eens ten dele is gestuurd door functionarissen van politie en justitie, zoals door hem uiteengezet in het hierboven al weergegeven eerste gedeelte van zijn betoog.

De rechtbank is van oordeel, dat de gewraakte publieke uitlatingen van verschillende orde zijn en dat de gedebiteerde opvattingen bovendien moeten worden bezien in de context waarin ze zijn gedaan.

Dan geldt in de eerste plaats dat de heer Olierook – zoals deze ook heeft verklaard in zijn verhoor bij de rechter-commissaris op 11 januari 2007 – zijn uitlatingen heeft gedaan zonder daarover contact te hebben gehad met het openbaar ministerie, dat zich vervolgens onmiddellijk heeft gedistantieerd van de desbetreffende uitspraken. De korpsleiding heeft hem na de publicatie tijdelijk van zijn functie ontheven. Waar van de uitlatingen van Olierook op zichzelf gezegd zou moeten worden, dat deze zich niet verdragen met de onschuldpresumptie, kan de reactie van de korpsleiding en die van het voor de strafvervolging verantwoordelijke openbaar ministerie niet buiten beschouwing blijven als het gaat om de vraag of door die uitlatingen het publiek werd aangemoedigd verdachte schuldig te achten.

Gesteld voor de opgeworpen vraag of de gedane uitlatingen een zodanige inbreuk opleveren op beginselen van een behoorlijke procesorde, dat daardoor doelbewust en in ieder geval met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekortgedaan, luidt het antwoord van de rechtbank dat daarvan onder de geschetste omstandigheden geen sprake is: gemeenschappelijk aan die omstandigheden is immers dat daarin geen aanwijzingen kunnen worden gevonden voor een gerichte en aan het met de vervolging belaste openbaar ministerie toe te rekenen poging het beslissingsproces van de rechter te beïnvloeden. Dit oordeel neemt evenwel niet weg dat wel enige kanttekeningen zijn te maken.

In de eerste plaats betreft dat de kanttekening, dat de heer Olierook zich onvoldoende bewust heeft getoond van de impact die zijn uitspraken zouden kunnen hebben op het publiek. Niet aannemelijk is, dat de door zijn uitlatingen gewekte indruk geheel is weggenomen doordat de korpsleiding en het openbaar ministerie onmiddellijk afstand hebben genomen van de gewraakte uitspraken.

Ook de heer Teeven heeft riskant geopereerd door zijn specifieke, aan eerdere betrokkenheid bij het onderzoek ontleende kennis omtrent de strafzaak in te zetten, toen hem werd gevraagd naar een reactie. Hij heeft weliswaar omtrent de vermeende schuld van verdachte aangaande de ten laste gelegde feiten niets gezegd wat al niet aan de orde was gekomen in het requisitoir, maar niet kan worden voorbijgezien aan het feit, dat hij zijn uitspraken deed op een ontijdig moment, sprekend met gebruikmaking van in zijn vorige functie opgedane wetenschap, en tezelfdertijd verkerend in een positie waarin hij zich bewust had dienen te zijn van zijn huidige functie, die van lid van de Tweede Kamer.

De uitspraken van de heer Brouwer geven in deze opsomming de minste aanleiding tot kritiek, al verdient opmerking dat bij vluchtige lezing van het interview, opmerkingen met een algemeen bedoelde strekking wellicht de indruk achterlaten mede betrekking te hebben op verdachte’s strafbare betrokkenheid bij de onderhavige zaak.

Op hetgeen door de raadsman is aangevoerd onder de noemer “trial by media” is door de officieren van justitie gereageerd met onder meer de volledige weergave van de gewraakte uitlatingen van de heer Pronker alsmede het aangeven van de context waarin hij die uitspraken indertijd heeft gedaan.

Afgezien van de al dadelijk voor de hand liggende vaststelling dat deze publicatie dateert van vóór de start van de onderzoeken Enclave en Kolbak, blijkt bij nadere beschouwing dat een en ander een op een studiebijeenkomst gegeven reactie betreft op kritiek uit de samenleving, die de Amsterdamse politie ten deel viel vanwege de reeks onopgeloste liquidaties. De desbetreffende uitlatingen hadden betrekking op liquidaties en niet op afpersingen.

Voor zover de raadsman ter onderbouwing van zijn standpunt dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk dient te worden verklaard in de vervolging aanknoping zoekt in publicaties en de confrontatie daarmee tijdens verhoren van getuigen, waardoor bij dezen het onderscheid tussen eigen wetenschap en uit mediaberichten opgedane pseudo-kennis vervaagt, merkt de rechtbank nog het volgende op: in het onderzoek Kolbak is een enorm aantal getuigen gehoord. De neerslag van al die verhoren beslaat honderden pagina’s. Bij lezing van al die pagina’s vallen wel eens passages op van de soort waarop de raadsman blijkens de door hem gegeven voorbeelden kennelijk doelt, maar ontstaat bepaald niet het beeld, dat de gehoorde personen uit tactische overwegingen beïnvloed worden door berichten in de media in de zin dat die berichten worden gebruikt om een vermoeden te presenteren als een feit en dan nog liefst een feit van algemene bekendheid.

Overigens acht de rechtbank zich onder omstandigheden heel wel in staat eventuele richtinggevende vragen te onderkennen en antwoorden op zulke vragen te bezien in het licht van hetgeen overigens (met opgave van redenen van eigen wetenschap) wordt verklaard. Daarbij is het bepaald behulpzaam dat nogal wat verhoren op band zijn opgenomen en letterlijk zijn uitgewerkt.

In het kader van de bespreking van de status van de zogenaamde achterbankgesprekken tussen rechercheurs van de CIE en Endstra komt de raadsman aan het eind van zijn beschouwingen daaromtrent tot de conclusie, dat de banden van de opgenomen gesprekken integraal ter beschikking moeten worden gesteld omdat geen compensatie is geboden voor de afgeschermde informatie. Als die banden niet integraal ter beschikking worden gesteld dan wel niet meer integraal ter beschikking kunnen worden gesteld omdat ze er niet (meer) zijn, moet het openbaar ministerie niet-ontvankelijk worden verklaard, aldus de raadsman.

Ter onderbouwing van dat standpunt is in het bijzonder aangevoerd, dat – voor het geval de banden niet als processtukken worden aangemerkt – beginselen van een goede procesorde meebrengen dat de verdediging de beschikking over die banden niet mag worden onthouden nu zij de betrouwbaarheid en de rechtmatigheid van de door Endstra afgelegde verklaringen betwist. Ook is in dit verband gesteld, dat het wezenlijke belang dat het openbaar ministerie kennelijk hecht aan hetgeen Endstra heeft verteld op de achterbank, meebrengt dat het alle banden integraal ter beschikking zou moeten stellen. De inschakeling van de rechter-commissaris teneinde de weggelaten passages te toetsen aan de voor die weglating opgegeven criteria wordt een betekenisloos gebaar genoemd nu daarmee geen sprake is geweest van een voortdurende doch slechts van een eenmalige toetsing, die bovendien heeft plaatsgevonden zonder de verdediging in de gelegenheid te stellen haar opvatting daaromtrent in te brengen.

De nieuwe versie verslagen van de achterbankgesprekken was beschikbaar tijdens de regiezitting van 4 januari 2007. Daar is door de verdediging kritiek geuit op de – uit de kennelijke toon van enkele aanvankelijk weggelaten gedeelten af te leiden – werkwijze van de CIE in deze aangelegenheid, maar is niet het verzoek gedaan alle banden in bezit te krijgen en is evenmin het verzoek herhaald die banden integraal te mogen beluisteren.

Na zojuist bedoelde regiezitting zijn de drie bij de achterbankgesprekken betrokken CIE-rechercheurs gehoord bij de rechter-commissaris; van die verhoren is proces-verbaal opgemaakt: 1 februari 2007 (rechercheur 1) en 20 februari 2007 (rechercheur 2 respectievelijk rechercheur 3).

Enige weken voor de aanvang van de inhoudelijke behandeling (2 april 2007) zijn mogelijk wel (telefonische) verzoeken gedaan aan de rechter-commissaris (gedeelten van) de banden te beluisteren, maar het standpunt dat de verdediging in de gelegenheid gesteld zou moeten worden alle gesprekken te beluisteren voordat de rechtbank zou toekomen aan het beluisteren van gedeeltes daarvan en dat de verdediging daartoe in het bezit zou moeten worden gesteld van de desbetreffende tapes, werd pas ingenomen ter terechtzitting van 2 april 2007.

De rechtbank merkt hierbij op dat een verzoek de banden in het bezit van de verdediging te stellen, overigens niet gehonoreerd zou zijn. De door de verdediging in dit verband ingeroepen zogenaamde Dev Sol-jurisprudentie biedt naar het oordeel van de rechtbank weliswaar steun aan het uitgangspunt dat beginselen van een behoorlijke procesorde meebrengen dat de verdediging de kennisneming van voor de beoordeling van de betrouwbaarheid of de rechtmatigheid van de verkrijging van enig bewijsmiddel van belang zijnde informatie die niet behoort tot de processtukken, in beginsel niet mag worden onthouden, maar daarop kan niet een rechtstreekse aanspraak op een kopie of kennisneming van een hulpmiddel ontleend worden. Voor de onderhavige zaak is van belang, dat de verdediging in de fase van het gerechtelijk vooronderzoek en ook nog na aanvang van de inhoudelijke behandeling van de zaak de mogelijkheid heeft gehad de banden – met weglating van passages die door de rechter-commissaris niet waren teruggeplaatst – integraal te beluisteren en naar aanleiding daarvan eventueel nadere onderzoekswensen te doen.

Bij die zojuist geschetste stand van zaken, die er op neerkomt dat van de zijde van het openbaar ministerie in elk geval vanaf de aanvang van het onderzoek ter terechtzitting de verdedigingsrechten ten aanzien van de achterbankgesprekken nadrukkelijke aandacht hebben gekregen, kan niet gesteld worden dat onder verantwoordelijkheid van het openbaar ministerie beginselen van een goede procesorde zijn geschonden op een wijze en in een mate dat het recht van verdachte op een behoorlijke behandeling van zijn zaak daardoor grovelijk zou zijn miskend of tekortgedaan.

De kwestie of voldoende ander materiaal voorhanden is om de gebreken die kleven aan de verslagen van de achterbankgesprekken te compenseren wordt aldus een vraag naar de bruikbaarheid van het materiaal en zal bij de vraag of bewezen kan worden hetgeen verdachte is ten laste gelegd, onder ogen moeten worden gezien.

Voor zover het betreft de feiten op de tenlastelegging die betrekking hebben op de afpersing van Houtman heeft de raadsman zijn tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie strekkende verweren herhaald die eerder werden gevoerd ter terechtzitting van 2 april 2007 respectievelijk die van 24 september 2007.

De daarbij ingenomen standpunten kwamen er op neer, dat Maria Houtman aanvankelijk als bedreigde getuige (A) als bedoeld in artikel 226a Wetboek van Strafvordering is gepresenteerd om het van verdachte Willem H. bestaande negatieve beeld overeind te houden, een en ander terwijl het openbaar ministerie kon begrijpen, dat de verdediging op enig moment de weduwe van Houtman als getuige zou laten oproepen (2 april 2007) en dat voorts de verdediging ernstig in haar belangen is geschaad doordat zij ten onrechte niet is uitgenodigd voor het verhoor dat door leden van de Nationale Recherche op 27 augustus 2007 is afgenomen van Maria Houtman naar aanleiding van haar plotseling opgedoken verklaring van 3 november 2005, afgelegd in het onderzoek naar de moord op haar man; in dat aanvullende verhoor is vervolgens een aantal oneffenheden gladgestreken, aldus de raadsman.

Zonneklaar is, dat Maria Houtman als getuige een centrale plaats inneemt in het onderzoek. Zij is vanaf het overlijden van haar man tot in maart 2007 verschillende malen door de recherche en vervolgens door de rechter-commissaris als getuige gehoord, bij de laatste zowel als anonieme bedreigde getuige (A) als op naam. Bij de verhoren voor de rechter-commissaris is de verdediging steeds aanwezig geweest en heeft zij de getuige indringend bevraagd – onder meer – over de inhoud van haar eerder afgelegde verklaringen, het aantal daarvan en de gang van zaken rond het afleggen van die verklaringen. De verklaring van 3 november 2005 zou, indien die bekend was geweest, door de verdediging ongetwijfeld bij die ondervragingen zijn betrokken. In het licht van de zojuist gemaakte opmerkingen is de rechtbank van oordeel dat het openbaar ministerie er goed aan gedaan had de verdediging in de gelegenheid te stellen op 27 augustus 2007 aanwezig te zijn bij het nader horen van de getuige, opdat zij daar eventueel ook nog aanvullende vragen kon stellen.

Ofschoon de rechtbank met het openbaar ministerie van opvatting is, dat van een absolute frustratie van het ondervragingsrecht geen sprake is geweest, ziet de rechtbank in het achterwege blijven van een uitnodiging voor het rechercheverhoor van 27 augustus 2007 een blijk van onvoldoende erkenning van de belangen van de verdediging.

Waar de conclusie uit al het bovenstaande is, dat geen sprake is geweest van schending van beginselen van een behoorlijke procesorde waardoor het openbaar ministerie zijn vervolgingsrecht zou hebben verspeeld, zijn hierboven wel aspecten aan de orde gekomen, die niet als geheel onproblematisch kunnen worden weggewuifd: de publiekelijk gedane uitlatingen van Olierook, hoezeer ook door de korpsleiding adequaat beantwoord, en die van Teeven geven voedsel aan het in het kader van het onderzoek ook overigens niet altijd vermeden beeld, dat ruim voldoende bewijs voorhanden is om tot een veroordeling terzake van afpersing te komen.

Een andere kwestie, die de rechtbank van belang vindt in dit verband, betreft de wijze waarop is omgegaan met de getuigenis van Maria Houtman. Waar zij aan de door de verdediging gewraakte handelwijze niet het oordeel heeft verbonden dat sprake is geweest van een ernstige schending van beginselen van een goede procesorde waarvan niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie het gevolg zou moeten zijn, wil zij wel opmerken, dat het opvoeren van Maria Houtman als bedreigde getuige niet geheel zonder risico was. De rechtbank vraagt zich af of de redelijke verwachting, dat Maria Houtman van de zijde van de verdediging zou worden voorgedragen als getuige, wel voldoende onderkend is waar het gaat om de op dat moment dan ontstane situatie. Het op 4 april 2007 door officier van justitie mr. Plooij opgemaakte proces-verbaal, waarin de gang van zaken wordt beschreven en verklaard, biedt geen rechtstreeks antwoord op deze vraag.

2.3. Schorsing vervolging

De rechtbank stelt vast dat er geen redenen zijn voor schorsing van de vervolging.

3. Bewijs

3.1. Vordering van de officier van justitie

De officieren van justitie hebben gerequireerd tot vrijspraak van deelneming aan de georganiseerde afpersing van Wijsmuller, alsmede van het witwassen van van die afpersing afkomstige gelden en veroordeling terzake van meervoudige deelneming aan een criminele organisatie, het (meermalen) medeplegen van afpersing van Friedländer, Houtman en Endstra, alsmede het witwassen van van die afpersingen afkomstige gelden. Voorts hebben zij veroordeling gevorderd terzake van mishandeling van respectievelijk [slachtoffer 1], [slachtoffer 4], [slachtoffer 5] en [slachtoffer 6] en bedreiging van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3]. De officieren van justitie hebben gevorderd dat verdachte terzake van deze feiten zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van twaalf jaren met aftrek van de tijd die verdachte reeds in verzekering en voorlopige hechtenis heeft doorgebracht.

Ten aanzien van de in beslag genomen adapter en CD-rom hebben de officieren van justitie gevorderd dat deze zullen worden geretourneerd aan verdachte.

3.2. Bespreking van bewijsverweren

3.2.1. Weergave van de achterbankgesprekken

Ten aanzien van de juridische status van de verslagen die zijn opgemaakt van de achterbankgesprekken die rechercheurs van de CIE hebben gevoerd met Endstra komen zowel de officieren van justitie als de verdediging tot de conclusie, dat we hier te maken hebben met andere geschriften als bedoeld in artikel 344 lid 1 sub 5 van het Wetboek van Strafvordering. Zij kunnen slechts in verbinding met de inhoud van andere bewijsmiddelen voor het bewijs worden gebruikt. Dat standpunt acht de rechtbank juist en vormt voor haar het uitgangspunt voor de hierna volgende beschouwingen.

Waar de formele bewijskracht van de gespreksverslagen is gegeven, zullen die beschouwingen in het bijzonder betrekking hebben op de materiële bewijskracht daarvan. Dat komt dus neer op de waardering van de inhoud.

Daar doet zich als belangrijkste probleem gelden, dat in dit verband belangrijke verdedigingsrechten niet meer konden worden uitgeoefend nu Endstra zelf niet meer kon worden ondervraagd over hetgeen uit zijn mond is opgetekend. Dat probleem klemt te meer nu uit de resultaten van het onderzoek en in zekere mate ook al uit de weergegeven gesprekken zelf aanwijzingen zijn te putten dat Endstra redenen had niet het achterste van zijn tong te laten zien.

Bij de beoordeling van de in de gegeven omstandigheden zo optimaal mogelijke uitoefening van de rechten van de verdediging, komt naar het oordeel van de rechtbank gewicht toe aan de omstandigheid, dat reeds op de terechtzitting van 11 mei 2006 uitvoerig aandacht is besteed aan de waarde die zou moeten worden toegekend aan de bij de stukken van het strafdossier opgenomen weergave van de achterbankgesprekken. In het verband van het op de gang van zaken met betrekking tot de gespreksbanden geënte verweer, gericht op niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie, heeft de rechtbank die kwestie reeds besproken.

Onder verwijzing naar de desbetreffende passages is de rechtbank van oordeel dat de gerechtvaardigde rechten en belangen van de verdediging, waar het gaat om de mogelijkheid van onderzoek aan voor de verdachte bezwarend materiaal, gegeven de eerder geschetste gang van zaken, voldoende zijn erkend.

Van de verdediging had enig initiatief mogen worden verwacht, als haar de reeds op 20 juli 2006 door de rechter-commissaris per proces-verbaal vastgelegde werkwijze met betrekking tot het onderzoek aan de banden onjuist, dan wel onvoldoende had toegeschenen. Ook een verzoek tot het mogen horen van officier van justitie Van Straelen zou, gelet op de bij pleidooi geponeerde bezwaren, bepaald voor de hand gelegen hebben.

Eerst bij het begin van de inhoudelijke behandeling van de zaak (op 2 april 2007) is door de verdediging het standpunt ingenomen, dat zij in de gelegenheid gesteld zou moeten worden alle gesprekken te beluisteren voordat de rechtbank zou toekomen aan het beluisteren van door het openbaar ministerie geselecteerde gedeeltes daarvan en dat de verdediging daartoe in het bezit zou moeten worden gesteld van de desbetreffende tapes.

Dat verzoek is niet gehonoreerd. Op 3 april 2007 werd ter terechtzitting duidelijk dat de verdediging de gelegenheid werd geboden op korte termijn de aan de definitieve uitgewerkte schriftelijke versie ten grondslag liggende geluidsopnames integraal en in het bijzijn van cliënt te beluisteren. Daardoor kon de verdediging kennis nemen van al hetgeen op band beschikbaar was met inachtneming van de door de rechter-commissaris gecorrigeerde weglatingen van passages volgens de criteria zoals opgenomen in het proces-verbaal van 4 mei 2006 van Van Straelen. Op diezelfde datum 3 april 2007 heeft de rechtbank haar beslissing om ter terechtzitting van 5 april 2007 de door het openbaar ministerie voorgestelde selectie geluidsfragmenten te laten afspelen, geplaatst in het licht van de waardering van de schriftelijke uitwerking van de achterbankgesprekken en wel in zulke bewoordingen, dat zij duidelijk maakte dat daarmee over die waardering niet het laatste woord gezegd zou zijn.

Voor die waardering acht de rechtbank overigens ook het onderzoek door de rechter-commissaris, zoals hiervoor besproken, relevant. Dat de toetsing van de in eerste instantie weggelaten passages door de rechter-commissaris geen waarde zou hebben, zoals door de verdediging betoogd, zou – opgevat in de letterlijke betekenis van die uitspraak – een diskwalificatie inhouden van het rechterlijk oordeel, gericht als dat in dit verband geacht moet zijn geweest op beoordeling van die passages in het licht van de gerechtvaardigde belangen van in het bijzonder ook de verdachte. De rechtbank ziet geen enkel argument aangevoerd dat voedsel zou kunnen bieden aan de gedachte of de suggestie, dat kennisneming van de uit de definitieve versie weggelaten gedeeltes een ander licht zou werpen op de aan de stukken van het dossier toegevoegde tekst, waarover eenieder beschikt.

Dat sprake zou zijn van een slechts eenmalige toetsing, zoals gesteld door de verdediging, ziet voorbij aan de binnen de procedure als geheel openstaande en soms uitdrukkelijk geboden mogelijkheden. De rechtbank wijst op hetgeen hierboven al is opgemerkt in dat verband en tevens op de overwegingen die zij op 5 april 2007 heeft verbonden aan haar beslissing aangaande het verzoek van de verdediging een tweetal zogenaamde bedreigde anonieme getuigen te doen horen door de rechter-commissaris; bij die gelegenheid heeft de rechtbank haar begrip uitgesproken voor de wens van de verdediging om de stukken en gegevens, afkomstig van of in relatie tot Endstra, op betrouwbaarheid te doen toetsen; waar die toets van de betrouwbaarheid wordt gevraagd door middel van getuigen, kan daaraan alleen bijdragen een verklaring afgelegd ten overstaan van de rechtbank, die uiteindelijk over de waarde en betrouwbaarheid van het voorhanden zijnde bewijsmateriaal heeft te oordelen, voegde de rechtbank daaraan toe. Daardoor heeft de rechtbank zich uitdrukkelijk als controlerende instantie opgesteld.

Het in bovenstaande beschouwingen vervatte oordeel van de rechtbank dat de schriftelijke weergave van de achterbankgesprekken, alsmede de in de meeste gevallen daaraan ten grondslag liggende banden in voldoende mate onderzocht zijn kunnen worden, leidt tot de gevolgtrekking dat die schriftelijke weergave bruikbaar is voor het bewijs.

Voor het daadwerkelijke gebruik voor het bewijs zal de rechtbank de vereiste behoedzaamheid hanteren en opereren volgens de uit de stand van de jurisprudentie af te leiden richtlijnen met betrekking tot het gebruik voor het bewijs van een verklaring van een persoon die de verdediging niet in enig stadium van het geding heeft kunnen (doen) ondervragen.

3.2.2. Verschoningsrecht/geheimhoudingsplicht

De raadsman heeft betoogd dat de verklaringen van Lydia d. W. van het bewijs dienen te worden uitgesloten. Hij heeft daartoe aangevoerd dat Lydia d. W. actief is benaderd door de politie om verklaringen af te leggen over informatie die zij als secretaresse van mr. Moszkowicz – en dus als iemand met een afgeleid verschoningsrecht – heeft vergaard. Daardoor heeft de strafvorderlijke overheid de hand gehad in de inbreuk op één van de pijlers waarop het Nederlandse strafprocesrecht steunt. Niet Lydia d. W. maar mr. Moszkowicz had een stem moeten hebben in het antwoord op de vraag of afstand van het verschoningsrecht kon worden gedaan. Door geen beroep op haar verschoningsrecht te doen, heeft Lydia d. W. een strafbaar feit gepleegd (namelijk overtreding van het voorschrift van artikel 272 Wetboek van Strafrecht). Degenen die haar hebben verhoord zijn daaraan minst genomen medeplichtig geweest, aldus de raadsman. De strafvorderlijke overheid heeft aldus aangezet tot een strafbare gedraging en mag niet profiteren van de daaruit verkregen vruchten.

De rechtbank stelt voorop dat alle informatie, waarover de advocaat in zijn hoedanigheid beschikt, onder het verschoningsrecht bedoeld in artikel 218 Wetboek van Strafvordering valt, waarbij in de jurisprudentie geen onderscheid wordt gemaakt tussen vertrouwelijke en minder vertrouwelijke gegevens.

Lydia d. W. is als secretaresse werkzaam geweest bij advocatenkantoor Moszkowicz. Uit hoofde van haar dienstbetrekking heeft zij een (afgeleide) geheimhoudingsplicht, die ook voortduurt na het verbreken van de arbeidsrelatie. Dat betekent dat zij zich in het geval van het geven van getuigenis en het beantwoorden van bepaalde vragen kan beroepen op haar verschoningsrecht ten aanzien van informatie waarover zij in haar hoedanigheid van secretaresse op een advocatenkantoor de beschikking heeft gekregen.

Voorafgaand aan het haar door de Nationale Recherche op 24 februari 2005 afgenomen verhoor is Lydia d. W. medegedeeld dat zij, doordat zij de functie van secretaresse vervuld heeft, zwijgplicht heeft die zij niet mag verbreken. Bij het verhoor op 18 juli 2006, eveneens door de Nationale Recherche, is Lydia d. W. er op gewezen dat zij zich mogelijk kan beroepen op haar verschoningsrecht op grond van haar functie van secretaresse van mr Moszkowicz. Lydia d. W. heeft, zo blijkt uit het proces-verbaal van het eerste verhoor, voorafgaande aan dat verhoor (waarvoor zij telefonisch was uitgenodigd) contact opgenomen met haar voormalig werkgever, de geheimhouder mr. A. Moszkowicz, die – aldus haar verklaring – heeft gezegd dat zij gewoon de waarheid moest verklaren.

Een verplichting de geheimhouder in te schakelen wanneer men iemand van zijn personeel wil horen, als door de raadsman bepleit, ontbeert een wettelijke basis. De rechtbank acht het niet inschakelen van de geheimhouder ook niet in strijd met enige ongeschreven rechtsregel.

De beslissing om gevolg te geven aan een uitnodiging van de politie en antwoord te geven op de aan haar gestelde vragen, dan wel zulks op grond van haar geheimhoudingsplicht te weigeren en de beslissing om bij de rechter-commissaris als getuige gehoord een beroep te doen op haar verschoningsrecht was aan Lydia d. W. zelf. Dat zij door te verklaren zoals zij heeft gedaan opzettelijk haar (afgeleide) geheimhoudingsplicht zou hebben geschonden, laat staan dat de politie daaraan medeplichtig zou zijn geweest, als door de raadsman bepleit, is de rechtbank niet gebleken. Voor bewijsuitsluiting ziet de rechtbank dan ook geen aanleiding.

3.2.3. Overige verweren aangaande het bewijs met betrekking tot de afpersing van Endstra

Bij de bespreking van de op niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie gerichte verweren kwam al aan de orde het standpunt van de verdediging dat kan worden omschreven als de betwisting van de stelling dat betalingen van Endstra aan Jan Dirk P., zoals deze zijn opgenomen in de omschrijving van feit 2 op de tenlastelegging, (mede) door verdachte afgedwongen afpersingsbetalingen zouden zijn.

De vaststelling dat deze bedragen niet (ook niet gedeeltelijk) op enig moment rechtstreeks aan verdachte ten goede gekomen lijken te zijn, wordt als belangrijk argument gebruikt ter onderbouwing van het standpunt, dat Endstra kennelijk nog (oude) verplichtingen had aan Jan Dirk P.

Op andere plaatsen in het pleidooi worden met name ook de witwaspraktijken van Endstra genoemd als argument om aan diens beweringen dat hij werd afgeperst, alsmede aan de verklaringen van diegenen die het hem nazeggen, geen geloof te hechten. In dat verband wordt door de verdediging nog enige aparte aandacht besteed aan de verklaringen van Abraham Zeegers, Joop v.d. H. en Dennis P. en worden alle drie deze getuigen gediskwalificeerd als het gaat om de vraag of zij uit eigen wetenschap stammende informatie hebben verstrekt die zou kunnen bijdragen tot het bewijs van de ten laste gelegde afpersing van Endstra.

De rechtbank ziet in deze opmerkingen een aansporing ten overvloede, kritisch om te gaan met het in de stukken van het strafdossier bijeengebrachte materiaal. Zij is zich bewust van het feit dat veel van de in het onderzoek gehoorde personen informatie hebben doorgegeven die zij op een eerder moment van Endstra hadden vernomen. Ook is het de rechtbank duidelijk, dat Endstra er een in bepaalde opzichten discutabele wijze van bedrijfsuitoefening op nahield. Met name dat laatste aspect speelt een rol bij de beantwoording van de vraag of achter de door Endstra verrichte betalingen per se gedwongen afgiftes schuilgaan. Daarom zal de rechtbank voor haar beoordeling van de onderscheiden betalingen van Endstra aan Jan Dirk P. en haar beslissingen dienaangaande, niet zonder meer uitgaan van de tot Endstra te herleiden mededelingen, dat deze betalingen in feite onder bedreiging met geweld gedane afgiftes zijn ten behoeve van Willem H. en/of anderen. Concreet betekent dit, dat voor bewezenverklaring dat een betaling als afpersing moet worden aangemerkt voorhanden zal moeten zijn een combinatie van bewijsmiddelen, bestaande uit de algemene opmerkingen van Endstra dat hij werd afgeperst door (onder meer) verdachte, verklaringen van anderen, gegevens met betrekking tot de desbetreffende betaling en vermelding van het desbetreffende bedrag (in euro’s of het equivalent daarvan in guldens) in een van de in de dagboekaantekeningen opgenomen staatjes, die lijken te zijn opgesteld om de reeds gedane en nog aan verdachte te verrichten betalingen te administreren.

Overigens ziet de rechtbank in de verklaringen van personen die uitspraken hebben gedaan over hetgeen zij van Endstra hebben vernomen, in veel gevallen daarnaast ook uitspraken aangaande eigen waarnemingen, die de rechtbank van betekenis acht in het kader van de bewijsvraag. Van belang is ook, dat zich bij de stukken verklaringen bevinden van personen, die geheel uit eigen, niet door Endstra beïnvloede wetenschap, mededelingen doen omtrent hetgeen zij zelf hebben waargenomen of ondervonden. In dat verband kent de rechtbank essentiële waarde toe aan hetgeen Joop v.d. H. en Ad v. T. omtrent de betalingen van Endstra aan Jan Dirk P. hebben verklaard.

3.2.4. Betrouwbaarheid verklaringen van Maria Houtman (en van Thomas van der Bijl)

Ten aanzien van de verklaringen afgelegd door Maria Houtman heeft de raadsman betoogd dat deze onvoldoende betrouwbaar zijn om – zo begrijpt de rechtbank – tot het bewijs te kunnen meewerken.

Hij heeft daartoe aangevoerd dat deze getuige, toen zij op 3 november 2005 voor het eerst werd gehoord, kennelijk de recherche heeft verteld wat zij wist en dat is veel minder – en voor verdachte niet belastend – dan zij gaandeweg, in latere verhoren, is gaan verklaren. Daarbij heeft zij er, anders dan zij later wel heeft beweerd, geen blijk van gegeven bang te zijn om tegenover de politie openheid van zaken te geven. De raadsman acht Maria Houtman, als weduwe, niet objectief; zij zou geen onderscheid meer kunnen maken tussen hetgeen zij zelf heeft waargenomen en wat zij heeft gehoord of gelezen over de afpersing. De verdediging vreest dat vanaf het moment dat verdachte in de media in verband is gebracht met de moord op Houtman, Maria Houtman hem ook als een van de afpersers is gaan zien. De verdediging gaat er voorts van uit dat mevrouw Houtman en Van der Bijl elkaars verklaringen hebben beïnvloed. Zij hadden immers contact met elkaar in verband met hun beider voornemen als anonieme bedreigde getuige in deze zaak een verklaring af te leggen. Ten aanzien van Thomas van der Bijl komt daar nog bij dat deze als getuige in elk geval onbetrouwbaar is vanwege de rancune die hij ten opzichte van verdachte koesterde.

Voorts stelt de rechtbank vast dat hetgeen door Maria Houtman bij de rechter-commissaris in maart 2007 wordt verklaard, in de kern reeds is terug te vinden in haar eerste verklaring van 3 november 2005. Ook blijkt hieruit dat zij, anders dan de raadsman meent, bij dit eerste verhoor expliciet heeft laten blijken dat zij bang is om de politie volledig over de gebeurtenissen in te lichten en daarbij de namen van de betrokkenen, waaronder die van verdachte (de bierkoning), te noemen.

Bij gelegenheid van verdere verhoren heeft de getuige gaandeweg laten blijken dat zij van de bedreiging veel meer heeft waargenomen dan zij aanvankelijk wilde prijsgeven.

Vergelijking van de verschilpunten in de verklaringen van Maria Houtman heeft bij de rechtbank geleid tot de constatering dat zij niet zozeer verschillend maar wel meer en concreter over haar waarneming van de bedreiging is gaan verklaren. De rechtbank stelt vast dat deze ontwikkeling in haar verklaringen, met uitzondering van enkele punten van ondergeschikte aard, niet heeft geleid tot tegenstrijdige verklaringen, haar verklaring als bedreigde getuige A inbegrepen. Nu deze ontwikkeling past bij de hiervoor gegeven toelichting van de getuige, inhoudende onder meer dat zij aanvankelijk te angstig was om volledige openheid van zaken te geven, en de rechtbank ook geen aanknopingspunten heeft kunnen vinden voor het door de verdediging bij de getuige veronderstelde streven om verdachte ten onrechte te laten boeten voor al het leed dat haar echtgenoot is aangedaan, acht de rechtbank op grond van dit alles de door de verdediging gewraakte inconsistenties in de verklaringen van Maria Houtman, verklaarbaar.

3.2.5. Straatnaam

Verdachte heeft ter terechtzitting betwist de veronderstelling dat hij heeft willen voorkomen dat de opbrengst van de te realiseren verkoop van het pand aan de straatnaam te Amsterdam door de erven Endstra, aan Mieremet ten goede zou komen. De verdediging heeft daarnaast aangevoerd dat deze veronderstelling iedere grond mist omdat verdachte toentertijd al wist dat Endstra dit pand reeds – aan een ander – verkocht had zodat het interveniëren bij de geplande verkoop van het pand aan Houtman en/of [betrokkene] zinloos zou zijn geweest.

3.2.6. Verweren ten aanzien van de mishandelingen en bedreigingen

Behalve afpersingen en daarmee samenhangende feiten is verdachte voorts een vijftal mishandelingen en een bedreiging ten laste gelegd. De raadsman heeft het openbaar ministerie verweten dat het daarmee kennelijk heeft beoogd rond verdachte een sfeer van dreiging en geweld te creëren.

Met uitzondering van een schop tegen [slachtoffer 5], heeft verdachte ontkend zich schuldig te hebben gemaakt aan de ten laste gelegde mishandelingen en de bedreigingen.

De rechtbank is van oordeel, dat voor zover de officieren van justitie de mishandelingen en bedreigingen hebben ten laste gelegd om daarmee elementen aan te dragen ten behoeve van een totaalbeeld omtrent verdachte, zij daarmee hebben geopereerd in lijn met de uitgangspunten van strafvordering: het aandragen van feiten en omstandigheden die van belang zijn voor door de rechtbank te nemen beslissingen.

De rechtbank stelt vast dat voor elk van de hier bedoelde verdenkingen geldt dat uit hetgeen door getuigen over de afzonderlijke incidenten is verklaard, telkens een beeld van de desbetreffende gebeurtenis(sen) valt af te leiden dat geheel of ten dele afwijkt van de weergave door verdachte en dat leidt tot bevestiging van hetgeen verdachte op de tenlastelegging wordt verweten. Waar slachtoffers en getuigen hun verklaringen telkens baseren op eigen waarneming en de inhoud daarvan steun vindt in de door verdachte ter terechtzitting afgelegde verklaring of in hetgeen weer andere getuigen hebben gehoord en/of gezien, gaat de rechtbank uit van de juistheid van hun lezing van de gebeurtenissen in weerwil van hetgeen verdachte over de desbetreffende voorvallen heeft verklaard.

Dit leidt ertoe dat de rechtbank bewezen acht dat verdachte, met uitzondering van de mishandeling van [slachtoffer 6] op 15 juli 2005, de overige ten laste gelegde mishandelingen en bedreigingen heeft begaan.

3.3. (Partiële) vrijspraak

3.3.1. Vrijspraak criminele organisatie in de zaak Endstra

Anders dan de officieren van justitie is de rechtbank van oordeel dat geen sprake is geweest van een organisatie in de zin van artikel 140 Wetboek van Strafrecht die tot oogmerk had het plegen van misdrijven ten nadele van Endstra.

Een dergelijke organisatie is aanwezig indien sprake is van een gestructureerd samenwerkingsverband waarin de deelnemers in een zekere duurzaamheid, met enige continuïteit samenwerken. Aan verdachte is een aantal misdrijven ten laste gelegd die hij samen met een of meer mededaders ten nadele van Endstra zou hebben gepleegd. Aan de beoordeling of verdachte die feiten heeft gepleegd komt de rechtbank pas hierna toe; zelfs indien de rechtbank tot bewezenverklaring van al die feiten zou komen, volgt daaruit slechts dat sprake is geweest van een zekere mate van samenwerking, maar nog niet dat van een gestructureerd samenwerkingsverband gesproken kan worden. Voor het bewijs bruikbare aanwijzingen en gegevens voor het bestaan van een dergelijk gestructureerd verband heeft de rechtbank, behalve in de verklaringen van Endstra, in het dossier niet aangetroffen. De door de officieren van justitie aangevoerde feiten en omstandigheden waaruit zou moeten blijken dat voldoende cement tussen de verdachten aanwezig is, acht de rechtbank daarvoor onvoldoende.

Aangezien de rechtbank waar het de zaak Endstra betreft het bestaan van een organisatie in de zin van artikel 140 Wetboek van Strafrecht niet bewezen acht, behoeft hetgeen is aangevoerd ten aanzien van duurzaamheid, deelneming, oogmerk en leiderschap geen bespreking meer.

3.3.2. (Partiële) vrijspraak inzake afpersing Endstra

De rechtbank is, anders dan de officieren van justitie, van oordeel dat niet wettig en overtuigend is bewezen dat de onder 2.1, 2.4, 2.5, 2.6 en 2.11 opgenomen betalingen door Endstra het resultaat zijn van jegens Endstra geuite bedreigingen met geweld. De officieren van justitie hebben betoogd dat voor alle ten laste gelegde betalingen geldt dat deze zakelijk gezien niet goed verklaarbaar zijn en dat daarmee, gelet op hetgeen Endstra in de achterbankgesprekken heeft verteld omtrent de afpersingen door Willem H. in combinatie met de door Endstra opgestelde staatjes, zijn dagboekaantekeningen en de zich in het dossier bevindende verklaringen van personen uit de omgeving van Endstra, bewezen is dat deze bedragen afkomstig waren van afpersing door verdachte. Dat de betalingen zakelijk bezien nogal merkwaardig te noemen zijn, is wel een indicatie, maar is als vaststelling naar het oordeel van de rechtbank onder de gegeven omstandigheden op zichzelf onvoldoende om tot een bewezenverklaring te komen. De rechtbank heeft daarbij in aanmerking genomen, zoals hiervoor onder 3.2.3 is uiteengezet, dat Endstra er een in bepaalde opzichten discutabele wijze van bedrijfsuitoefening op nahield en zij houdt het derhalve voor mogelijk dat merkwaardige betalingen ook vanuit een andere drijfveer dan afpersing kunnen zijn geschied.

3.3.3. (Partiële) vrijspraak witwassen

Ten aanzien van het onder 3 ten laste gelegde witwassen overweegt de rechtbank als volgt.

Onder 3 sub A en B is aan verdachte ten laste gelegd het medeplegen van het witwassen van de via de bankrekeningen van medeverdachten Maike D. en Orminda S. betaalde bedragen voor de overname van de aandelen Leijenbergh Vastgoed BV en Koper Hofman BV. Anders dan de officieren van justitie is de rechtbank van oordeel dat deze ten laste gelegde onderdelen niet bewezen zijn, aangezien zij niet het bewijs geleverd acht dat de onder A en B bedoelde betalingen door Endstra het resultaat vormen van jegens Endstra geuite bedreigingen met geweld. Aangezien de rechtbank bij de stukken van het dossier ook geen aanwijzingen en gegevens heeft aangetroffen dat verdachte ter zake van deze bedragen kan worden aangemerkt als (mede)pleger van witwassen van uit ander misdrijf afkomstige bedragen, dient verdachte ten aanzien van deze onderdelen van het onder 3 ten laste gelegde te worden vrijgesproken.

Zoals hierboven onder 3.3.2 is uiteengezet, is de rechtbank, anders dan de officieren van justitie, van oordeel dat niet van alle tien bedragen wettig en overtuigend is bewezen dat deze als gevolg van bedreigingen zijn afgegeven. Aangezien de rechtbank bij de stukken van het dossier ook geen aanwijzingen en gegevens heeft aangetroffen dat ter zake van de bedragen waarvan de rechtbank niet bewezen acht dat deze afkomstig zijn van afpersing, verdachte kan worden aangemerkt als (mede)pleger van witwassen van uit ander misdrijf afkomstige bedragen, dient verdachte ook ten aanzien van deze onderdelen van het onder 3 ten laste

gelegde te worden vrijgesproken.

Voor wat betreft de bedragen onder 3 sub E ten aanzien waarvan wel kan worden bewezen dat de betalingen door Endstra zijn gedaan als gevolg van de afpersing door verdachte en zijn mededaders, geldt het volgende.

Voornoemde geldbedragen zijn door Endstra betaald op rekeningen van Jan Dirk P. of aan hem gelieerde bedrijven. In het dossier bevinden zich geen bewijsstukken waaruit enige betaling door of namens Jan Dirk P. aan verdachte of een andere mededader blijkt. Evenmin kan uit het dossier worden opgemaakt of enige afspraak ten aanzien van deze gelden is gemaakt. Het vorenstaande brengt met zich mee dat een bewezenverklaring zou impliceren, dat de rechtbank zich moet uitspreken over de rol van Jan Dirk P. Het dossier waarover de rechtbank thans beschikt alsmede het onderzoek ter terechtzitting naar aanleiding daarvan bieden daartoe onvoldoende aanknopingspunten. De rechtbank zal verdachte derhalve vrijspreken van het witwassen van voormelde geldbedragen.

3.3.4. Vrijspraak inzake “onderdeel” Wijsmuller”

Met de officieren van justitie en de raadsman van verdachte is de rechtbank van oordeel, dat met betrekking tot de onder 4 en 5 ten laste gelegde feiten de stukken van het dossier en het daaromtrent verhandelde ter terechtzitting onvoldoende gegevens bieden die kunnen leiden tot bewezenverklaring van die feiten.

3.3.5. Vrijspraak mishandeling [slachtoffer 6]

Met betrekking tot de verdenking van mishandeling van [slachtoffer 6] op 15 juli 2005, is de rechtbank met de verdediging van oordeel dat de verklaring van met name Yvonne N. hieromtrent dusdanig aan duidelijkheid en eenduidigheid te wensen overlaat, dat het feit niet bewezen kan worden. De rechtbank zal verdachte dan ook ten aanzien van dit feit vrijspreken.

3.3.6. Slotsom

Naar het oordeel van de rechtbank is niet bewezen hetgeen verdachte onder feit 1, feit 2 sub 1, 4, 5, 6, 11, feit 3 sub A, B, D2-D10, E, feit 4, feit 5 en feit 14 ten laste is gelegd. Verdachte moet daarvan worden vrijgesproken.

3.4. Bewijsoverwegingen

3.4.1. Criminele organisatie in de zaak Houtman

Ten aanzien van de criminele organisatie, die tot oogmerk had het plegen van misdrijven ten nadele van Houtman, overweegt de rechtbank als volgt

De rechtbank acht bewezen dat verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan de afpersing van Houtman, welk misdrijf hij samen met zijn mededaders heeft gepleegd en waarbij sprake was van een bewuste en nauwe samenwerking.

Uitgaande van de verklaringen van Maria Houtman acht de rechtbank bewezen dat twee mededaders van verdachte, Houtman aan de deur van diens huis ernstig hebben bedreigd, waarna Houtman is gedwongen tot betaling van 1 miljoen euro aan verdachte en zijn mededaders. Blijkens de zich in het dossier bevindende verklaringen heeft verdachte na deze afpersing de bestaande samenwerking met zijn mededaders voortgezet, in die zin dat zij ten opzichte van Houtman telkens op dezelfde wijze gezamenlijk zijn blijven optreden. Hierbij bezochten zij gelijktijdig dezelfde cafés, reden op dezelfde brommers en bleven via een aan Houtman verstrekte telefoon met hem contact onderhouden. De rechtbank ziet in vorengenoemde voortdurende nauwe samenwerking tussen verdachte en zijn medeverdachten de voor de hier bedoelde organisatie vereiste continuïteit en structuur. Voorts blijkt uit de verklaringen in het dossier dat Houtman ook na de bedreiging aan de deur enkele malen door verdachte en/of zijn mededaders onder bedreigende omstandigheden is aangesproken. Het samenwerkingsverband is tot kort voor de dood van Houtman blijven bestaan en had het oogmerk op het jegens Houtman plegen van bedreigingen, afpersing en witwassen van daardoor verkregen gelden. Uit eerder genoemde verklaringen blijkt tevens dat verdachte binnen het samenwerkingsverband de belangrijkste positie innam. Gelet hierop acht de rechtbank met de officieren van justitie bewezen dat verdachte leiding heeft gegeven aan een criminele organisatie in de zin van artikel 140 Wetboek van Strafrecht.

3.5. Bewezenverklaring

De rechtbank acht wettig en overtuigend bewezen dat verdachte de ten laste gelegde feiten heeft begaan, in dier voege dat:

FEIT 2

hij in de periode van 1 augustus 2002 tot en met 17 mei 2004,

2. omstreeks 30 december 2002: € 3.176.461,50 euro, en

3. in de periode van 9 tot en met 10 januari 2003: € 1.361.340,60 en

7. in de periode van 18 tot en met 23 april 2003: € 450.000,-, en

8. op 27 april 2003: € 250.000,- , en

9. in de periode van 26 tot en met 28 mei 2003: € 1.499.920,28, en

10. in de periode van 24 tot en met 26 juni 2003: € 2.800.000,- , en

12. in de periode van 24 december 2003 tot en met 7 januari 2004: US $ 2.000.000,-, en

13. medio 2003: ongeveer € 50.000,-,

telkens geheel of ten dele toebehorende aan die Endstra,

bestaande die bedreiging met geweld hierin dat hij, verdachte, en/of één of meer van zijn mededaders:

- op een voor die Endstra dreigende wijze tegen die Endstra heeft gezegd dat hij en/of één of meer van zijn familieleden zouden worden gedood als hij niet binnen een gestelde termijn zou betalen, althans woorden van een dergelijke dreigende aard of strekking, en

- op een voor die Endstra dreigende wijze zich heeft opgehouden bij de woning en vóór een locatie waar die Endstra op dat moment aanwezig was, en

- op een voor die Endstra dreigende wijze een voor bedreiging geschikt voorwerp, aan die Endstra heeft voorgehouden en op die Endstra heeft gericht, en

- door voornoemde handelingen een dermate dreigende situatie voor die Endstra hebben gecreëerd en in stand gehouden, dat de vrees van die Endstra voor geweld van de zijde van verdachte en/of één of meer van zijn mededaders gerechtvaardigd was;

FEIT 3

hij in de periode van 1 december 2002 tot en met 30 januari 2006,

FEIT 6

hij in de periode van 1 augustus 1998 tot en met 31 december 1998,

- naar de woning van die R. Friedländer is gegaan en die R. Friedländer heeft gewaarschuwd voor een probleem dat die R. Friedländer en diens zoon D. Friedländer zouden hebben en/of kunnen krijgen in verband met de omgang van die D. Friedländer met een meisje, en op een later moment

- naar de woning van die R. Friedländer is gegaan en tegen die R. Friedländer heeft gezegd dat twee daar aanwezige personen hem, R. Friedländer, wilden spreken, en

- naar de woning van die R. Friedländer zijn gegaan en dreigend bij die R. Friedländer is/zijn gaan staan en dreigend tegen die R. Friedländer heeft/hebben gezegd dat die R. Friedländer en diens zoon D. Friedländer een probleem hadden en dat er geld moest worden betaald om dat probleem op te kunnen lossen, althans woorden van een dergelijke dreigende aard of strekking, en

- dreigend tegen die R. Friedländer heeft/hebben gezegd dat hij of één of meer van zijn familieleden zouden worden gedood;

FEIT 7

hij in de periode van 1 januari 2004 tot en met 2 november 2005, te Amsterdam en elders in Nederland, heeft deelgenomen aan een organisatie, bestaande uit hem, verdachte, en W.F. Willem H., R.v.D en één of meer anderen, welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, te weten:

- afpersing van C.D. Houtman, en

- bedreiging van die Houtman met enig misdrijf tegen het leven gericht en/of met zware mishandeling en

- witwassen van vermogensbestanddelen, afkomstig van afpersing van die Houtman,

terwijl hij, verdachte, binnen deze organisatie een leidinggevende rol heeft vervuld;

FEIT 8

hij op tijdstippen in de periode van 1 juli 2004 tot en met 31 december 2004,

bestaande die bedreiging met geweld hierin dat hij, verdachte, en/of één of meer van zijn mededaders:

- naar de woning van die Houtman zijn gegaan en dreigend tegen die Houtman hebben gezegd dat hij dat geldbedrag moest betalen omdat anders zijn woning zou worden opgeblazen en hij, Houtman, en zijn familieleden zouden worden gedood, althans woorden van een dergelijke dreigende aard of strekking, en/of

-op een voor die Houtman dreigende wijze een (vuur)wapen, in ieder geval een voor bedreiging geschikt voorwerp, aan die Houtman hebben getoond en/of

- dreigend die Houtman (in café De Hallen) hebben toegesproken en in een hoek klem gezet en die Houtman hebben meegenomen, door welke voornoemde handelingen zij een dermate dreigende situatie voor die Houtman hebben gecreëerd en in stand gehouden, dat de vrees van die Houtman voor geweld van de zijde van verdachte en zijn mededaders gerechtvaardigd was;

FEIT 9

hij op een tijdstip omstreeks de maand juli 2005, te Amsterdam in café Bolle Jan aan de [straatnaam] opzettelijk een persoon, te weten [slachtoffer 1], meermalen hard tegen het hoofd althans het lichaam heeft geslagen, waardoor voornoemde [slachtoffer 1] letsel heeft bekomen en/of pijn heeft ondervonden;

FEIT 10

hij op 29 augustus 2002, te Amsterdam, [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] heeft bedreigd met enig misdrijf tegen het leven gericht,

immers heeft hij, verdachte, opzettelijk dreigend tegen die [slachtoffer 2] gezegd: "je moet maar oppassen en ik zou maar goed achterom kijken als je over straat loopt" en "je zou niet de eerste zijn die dood terug gevonden wordt", althans woorden van gelijke dreigende aard of strekking, en opzettelijk dreigend tegen die [slachtoffer 3] gezegd: "als je een echte kerel bent dan kom je nu mee naar buiten en dan sla ik je kop van je romp" en "als jij een vent bent dan sla ik ook je hersens eruit";

FEIT 11

hij in de nacht van 31 december 1999 op 1 januari 2000, te IJmuiden, tezamen en in vereniging met anderen opzettelijk een persoon, te weten [slachtoffer 4], meermalen hard tegen het hoofd en het gezicht, althans het lichaam heeft geslagen en geschopt, waardoor voornoemde [slachtoffer 4] letsel heeft bekomen en pijn heeft ondervonden;

FEIT 12

hij in de maand juli 2005, opzettelijk een persoon, te weten [slachtoffer 5], meermalen tegen de nek en tegen de maag, althans het lichaam heeft geschopt en geslagen, waardoor voornoemde [slachtoffer 5] letsel heeft bekomen en pijn heeft ondervonden;

FEIT 13

hij op 6 november 2004 te Amsterdam in café De Hallen aan de [straatnaam] opzettelijk een persoon, te weten [slachtoffer 6], meermalen tegen het (achter)hoofd heeft geslagen waardoor voornoemde [slachtoffer 6] pijn heeft ondervonden.

4. Strafbaarheid van de feiten

Het bewezen verklaarde levert op:

Feit 2: afpersing, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen, meermalen gepleegd;

Feit 3: witwassen en medeplegen van witwassen;

Feit 6: afpersing, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen;

Feit 7: het deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven, terwijl hij van die organisatie leider was;

Feit 8: afpersing, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen;

Feit 9: mishandeling;

Feit 10: bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht, meermalen gepleegd;

Feit 11: medeplegen van mishandeling;

Feit 12: mishandeling;

Feit 13: mishandeling.

5. Strafbaarheid van verdachte

Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van verdachte uitsluit. Verdachte is dus strafbaar.

6. Motivering van de sanctie en van overige beslissingen

6.1. Hoofdstraf

Bij de beslissing over de straf die aan verdachte moet worden opgelegd, heeft de rechtbank zich laten leiden door de aard en de ernst van de bewezen verklaarde feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan, alsmede de persoon van verdachte, zoals van een en ander uit het onderzoek ter terechtzitting is gebleken.

In het bijzonder heeft de rechtbank het volgende in aanmerking genomen.

Verdachte heeft zich in de periode van augustus 1998 tot eind 2005 samen met anderen schuldig gemaakt aan diverse misdrijven, waaronder in het bijzonder afpersingen van een drietal personen van wie bekend was dat zij vermogend waren.

Vervolgens heeft verdachte in ieder geval vanaf eind 2002 Endstra – met wie hij vanaf omstreeks 1995 een hechte vriendschap had onderhouden – afgeperst. Uit met name de vele verklaringen in het dossier van mensen uit de omgeving van Endstra rijst het beeld op van verdachte als een man die zich in de eerste jaren van die vriendschap uiterst verdienstelijk maakte voor Endstra, maar gaandeweg – gebruikmakend van kennis omtrent de handel en wandel van Endstra – eisen begon te stellen. In december 2002 is Endstra onder valse voorwendselen naar het kantoor van zijn toenmalige raadsman gelokt waar hij door verdachte en zijn mededaders in de werkkamer van die raadsman is bedreigd. Endstra is hierdoor bewogen grote sommen geld af te staan. Verschillende getuigen hebben verklaard door Endstra over dit voorval te zijn ingelicht waarbij het hen opviel dat Endstra, van wie tevens wordt gezegd dat hij het vermogen had problemen waarmee hij kampte, voor zich te houden, naar aanleiding van dit voorval een zeer aangeslagen indruk maakte.

Na dit voorval heeft verdachte Endstra onder druk gehouden door hem met regelmaat te benaderen en te intimideren. Meerdere personen uit de omgeving van Endstra hebben verklaard dat zij Endstra in de laatste twee jaren van zijn leven hebben zien veranderen van een krachtige persoonlijkheid in een angstige oude man. De rechtbank rekent het verdachte zwaar aan dat hij zijn vriendschap met Endstra heeft misbruikt om Endstra – onder de bedreiging dat anders hij en/of zijn familieleden zouden worden doodgeschoten – grote geldbedragen afhandig te maken.

Verdachte heeft zich verder schuldig gemaakt aan een aantal mishandelingen waarbij de slachtoffers letsel en/of pijn hebben ondervonden en tevens aan het uiten van bedreigingen richting twee werknemers van een café. Uit de verklaringen van getuigen komt het beeld naar voren van een man die als hem iets niet zint, er niet voor terugdeinst geweld te gebruiken. Daar waar verdachte heeft bekend geweld te hebben gebruikt, bagatelliseert hij dat, dan wel zijn eigen aandeel daarin.

Door de mishandelingen heeft verdachte niet alleen de slachtoffers pijn en/of letsel toegebracht, maar ook de openbare veiligheid geschaad, hetgeen tot gevoelens van onrust leidt in de samenleving.

Detentiegeschikheid

Door de raadsman van verdachte is ten aanzien van de gevorderde vrijheidsontneming het standpunt ingenomen, dat de slechte gezondheidstoestand van verdachte en de daarmee samenhangende sombere verwachtingen omtrent diens nog resterende levensduur uitdrukkelijk moeten worden meegewogen bij de bepaling van de strafmaat; als zijn eigen oordeel heeft hij daarbij uitgesproken, dat verdachte als detentieongeschikt zou moeten worden aangemerkt; daarbij heeft hij betrokken het feitelijke gegeven dat de meest wenselijke wijze van revalideren voor een hartpatiënt als verdachte binnen het voor hem geldende EBI-regime niet mogelijk is.

De rechtbank stelt vast, dat zich bij de haar bekende stukken waaronder begrepen de brief van drs. E.S.J. Roorda, als klinisch psycholoog verbonden aan het ministerie van Justitie, de dato 4 december 2007, geen informatie bevindt die steun zou bieden aan de opvatting dat verdachte detentieongeschikt zou zijn. Volstrekt duidelijk is niettemin, dat het zich plotseling manifesterende hartfalen diep ingrijpt in het leven van verdachte en hem reden geeft pessimistisch gestemd te zijn omtrent zijn toekomstige levensverwachting. Die zojuist bedoelde evidentie geldt eveneens voor de officieren van justitie, die overigens in verband met de onvoorspelbaarheid van de ontwikkelingen in de gezondheidssituatie van verdachte, geen aanleiding hebben gezien in de strafeis rekening te houden met diens hartkwaal, gelet ook op de ernst van de feiten ter zake waarvan de strafeis is geformuleerd.

Gezien de sedert de manifestatie van de kwaal geboden medische zorg, waarvan de rechtbank in redelijke mate op de hoogte is en waarvan zij tevens weet dat het bieden van een goed niveau voor de officieren van justitie uitgangspunt is, acht de rechtbank het door de officieren van justitie ingenomen standpunt juist. Tevens kan dit oordeel niet worden losgezien van de aan penitentiaire regelgeving en praktijk te ontlenen verwachting alsmede de door de officieren van justitie op dat punt uitgesproken toezegging, dat in geval van een zich onverhoopt voordoende verslechtering van de situatie, binnen het gevangeniswezen naar de beste oplossing zal worden gezocht.

7. Toepasselijke wettelijke voorschriften

De volgende wetsartikelen zijn van toepassing:

Wetboek van Strafrecht, artikelen 47, 57, 140, 285, 300, 312, 317 en 420bis.

8. Beslissing

De rechtbank:

Gelast de teruggave aan verdachte van:

- 1.00 STK Adapter, zwarte mini sim adapter, chip stadstoezicht en

- 1.00 STK Cd-rom, A.5.A.8, gesprek met [betrokkene 1], [betrokkene 2] en Willem H..

9. Samenstelling rechtbank en uitspraakdatum

Dit vonnis is gewezen door

mr. M.J.M. Verpalen, voorzitter,

mrs. I.A.M. Tel en H.A. Pott Hofstede, rechters,

in tegenwoordigheid van de griffiers mrs. H.W. van der Ploeg en C.C.J. Antonos,

en uitgesproken op de openbare terechtzitting van 21 december 2007.