Gerechtshof 's-Gravenhage, 24-08-2010, BN4316, 105.006.432/01 en 105.006.436/01

Zaak-/rolnummer rechtbank: 170232 HA ZA 01-3485

Arresten van de eerste civiele kamer d.d. 24 augustus 2010

in de gevoegde zaken

105.006.432/01 van

tegen

en 105.006.436/01 van

tegen

Het geding

Bij dagvaarding van 9 maart 2007 zijn appellanten sub 1 t/m 178 en bij dagvaarding van 13 maart 2007 zijn appellanten sub A, B en C in hoger beroep gekomen van de vonnissen van 26 januari 2005 en 13 december 2006 van de rechtbank 's-Gravenhage gewezen tussen partijen. Bij tussenarrest van 30 augustus 2007 zijn beide zaken gevoegd. Op 8 mei 2008 hebben appellanten in beide zaken een (gelijkluidende) memorie van grieven (met producties) ingediend waarin zij met 28 grieven tegen het vonnis van 13 december 2006 zijn opgekomen. Op 7 juli 2009 hebben de Staat en de Gemeente de grieven bestreden bij memories van antwoord (die van de Staat met producties). Ten slotte hebben partijen de stukken gefourneerd en arrest gevraagd.

Beoordeling van het hoger beroep

1.1 Er zijn geen grieven aangevoerd tegen het bestreden tussenvonnis van 26 januari 2005, zodat appellanten niet-ontvankelijk zijn in hun hoger beroep daartegen.

1.2 De appellanten […] (7), […] (83) en […] (156) hebben geïntimeerden gedagvaard terwijl zij geen partij waren in eerste aanleg. Alleen partijen kunnen in hoger beroep komen van de in eerste aanleg gewezen vonnissen (behoudens enkele uitzonderingen, die zich hier niet voordoen). [Appellanten […] (7), […] (83) en […] (156)] zijn daarom niet-ontvankelijk.

1.3 De Gemeente heeft bepleit […] (76) eveneens niet-ontvankelijk te verklaren in het hoger beroep. Het hof stelt vast dat in eerste aanleg drie kinderen [achternaam], met specifieke geboortedata, procespartij waren en dat in hoger beroep wederom drie kinderen [achternaam] met diezelfde geboortedata partij zijn. Het hof gaat ervan uit dat dit telkens dezelfde drie kinderen zijn. Dit is tot uitdrukking gebracht bij de partijaanduiding zoals hiervoor op p.2 onder nummers 74, 75 en 76 vermeld. Het hof ziet geen aanleiding om […] (76) niet-ontvankelijk te verklaren.

2. Appellanten hebben aangaande […] (35) bij memorie van grieven (in de toelichting op grief 2) opgemerkt: "Zij wenst de zaak niet voort te zetten en in hoger beroep verder te gaan", zonder het hoger beroep ten aanzien van haar in te trekken. Gelet hierop zal het hof de vonnissen voor zover tussen haar en geïntimeerden gewezen, bekrachtigen.

De feiten

3.1 Tegen de door de rechtbank in het vonnis van 13 december 2006 in overwegingen 12 tot en met 16 vastgestelde feiten zijn geen grieven gericht. Het hof zal daarom ook van die feiten uitgaan, alsmede van de feiten vastgesteld onder 1.1 tot en met 1.3 van het tussenvonnis van 26 januari 2005. Met in achtneming daarvan en van hetgeen verder onbestreden naar voren is gebracht, staat het volgende tussen partijen vast.

3.2 Op zaterdag 13 mei 2000 hebben zich ontploffingen voorgedaan op het terrein van het aan de Tollensstraat te Enschede gevestigde vuurwerkopslagbedrijf S.E. Fireworks (hierna: SEF). Door de ontploffingen is ook grote schade toegebracht aan personen en zaken in de omgeving (hierna: de vuurwerkramp).

3.3 SEF werd geëxploiteerd door de vof. De vennoten van de vof waren [X], [Y] en de BV.

3.4 De bescherming van personen en goederen tegen van buiten komend onheil, zoals dat veroorzaakt door ontplofbare stoffen, behoort van oudsher tot de kerntaken van de overheid. De Staat heeft deze taak opgepakt en regelgeving gemaakt waardoor vervoer, be- en verwerking en opslag van ontplofbare stoffen verboden was als daarvoor geen vergunning, met de daaraan verbonden (veiligheids)voorschriften, was verleend. De vergunning werd verleend door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente waarin de opslagplaats was gelegen, waarbij voorschriften gesteld in het Handboek Milieuvergunningen in acht moesten worden genomen. Voordat een vergunning werd verleend, kreeg het bureau Adviseur Milieuvergunningen van de sectie Milan van de directie Materieel Koninklijke Landmacht van het Ministerie van Defensie (later en hierna genoemd: bureau AMV) gelegenheid advies uit te brengen met betrekking tot de gevolgen die de vuurwerkopslag voor de externe veiligheid heeft (zoals over de afstand die tot omliggende bebouwing en bewoning moest worden aangehouden). Bij het uitbrengen van dat advies maakte (de voorganger van) bureau AMV sinds 1992 gebruik van de door het bureau zelf herziene, interne normen, neergelegd in het Memorandum Veiligheidsafstanden Opslag vuurwerk Algemeen, het Memorandum Veiligheidsafstanden Opslag Groot Vuurwerk en voorts in het Memorandum Veiligheidsafstanden Opslag Klein Vuurwerk (hierna: de Memoranda Veiligheidsafstanden). Hierin en in het Handboek Milieuvergunningen waren voor vuurwerk hoeveelheden en (VN-)gevarenklassen opgenomen waaraan (veiligheids)afstanden tot gevoelige gebouwen en woningen van derden waren gekoppeld.

3.5 De (VN-) gevarenklassen werden bepaald door te onderscheiden in explosie-effecten die tijdens beproevingen (conform beschreven beproevingsmethoden) werden geconstateerd. Dit gebeurde in het land van herkomst op grond van de richtlijnen met betrekking tot het transport van gevaarlijke stoffen. Deze richtlijnen zijn door de Verenigde Naties tot stand gebracht en zijn vastgelegd in de "Recommendations on the transport of dangerous goods" en de bijlagen "Model Regulations" en het "Manual of Tests and Criteria" (hierna: de VN-richtlijnen).

3.7 Na de vuurwerkramp zijn bij Koninklijk Besluit van 22 januari 2002 nieuwe regels met betrekking tot consumenten- en professioneel vuurwerk vastgesteld (het Vuurwerkbesluit, Stb. 2002, 33). Volgens dit besluit mag binnen een inrichting waar (mede) professioneel vuurwerk wordt opgeslagen of bewerkt, niet meer dan 6000 kg vuurwerk aanwezig zijn en mag een zodanige inrichting uitsluitend zijn gelegen op een afstand van ten minste 800 meter van kwetsbare objecten zoals woningen. Dit is een grotere afstand dan op 13 mei 2000 gold (zoals bijvoorbeeld 37,5 meter voor bepaalde opslag van 1.3G-vuurwerk).

3.8 Ten tijde van de vuurwerkramp was het aan SEF op grond van een revisievergunning van 22 april 1997 en een tijdelijke veranderingsvergunning van 19 juli 1999 toegestaan om in dertien bunkers, in zeven MAVO-boxen en in veertien zeecontainers vuurwerk op te slaan tot maximaal 158.500 kg vuurwerk in de lichtste gevarenklasse 1.4 S/G in originele transportverpakking of, in plaats daarvan, 136.500 kg 1.4 S/G vuurwerk plus maximaal 2000 kg van de zwaardere gevarenklasse 1.3 G. Daarnaast mocht er tijdens de werkuren maximaal 500 kg van de klasse 1.4 S/G onverpakt in de ompakruimte aanwezig zijn. Opslag van vuurwerk van de zwaarste gevarenklassen 1.1 en 1.2 was niet toegestaan. Er waren op het SEF-terrein twee extra zeecontainers geplaatst, boven het toegestane aantal van veertien.

3.9 De revisie- en tijdelijke veranderingsvergunning waren verleend door burgemeester en wethouders (hierna: B&W) op grond van de Wet milieubeheer, nadat daarover advies was ingewonnen bij het bureau AMV.

3.10 Voorts beschikte SEF over een bezigingsvergunning en een afleveringsvergunning. Deze vergunningen waren verleend door de Rijksverkeersinspectie (hierna: RVI).

3.11 Na de vuurwerkramp is de onafhankelijke "Commissie onderzoek vuurwerkramp" ingesteld (hierna: de commissie-Oosting). Deze commissie kreeg tot taak de feitelijke oorzaak, de toedracht en de bestrijding van de vuurwerkontploffing en de directe gevolgen daarvan te onderzoeken. Daarbij moesten in ieder geval worden betrokken de milieuveiligheid, de veiligheid voor de omgeving en de ruimtelijke ordening en voorts de openbare veiligheid. Het onderzoek moest zich ook uitstrekken tot de geldende regelgeving en de toepassing daarvan. De commissie moest de gebeurtenissen voor, tijdens en na de ramp in onderlinge samenhang onderzoeken en daarbij tevens het optreden van de betrokken overheden betrekken. De commissie-Oosting heeft op 28 februari 2001 drie onderzoekrapporten (delen A, B en C) en een eindrapport uitgebracht. Deel A van dit rapport is door depot bij het hof in het geding gebracht.

3.12 Voorts heeft het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) met inschakeling van de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek TNO technisch onderzoek verricht naar het verloop en de oorzaak van de ramp. Het onderzoeksrapport daarvan is als bijlage 4A opgenomen in het onderzoekrapport deel A van de commissie-Oosting.

3.13 Daarnaast hebben acht rijksinspecties onderzoek verricht naar de vuurwerkramp. Zij hebben in januari 2001 hun eindrapporten gepresenteerd, waaronder het rapport "Onderzoek naar het proces van vergunningverlening, toezicht en handhaving met betrekking tot VROM-regelgeving, voorafgaand aan de vuurwerkramp op 13 mei 2000 te Enschede" van de Inspectie Volkshuisvesting, de Inspectie Ruimtelijke Ordening en de Inspectie Milieuhygiëne (hierna: het Inspectie-rapport).

3.14 De commissie-Oosting heeft geconcludeerd dat het feit dat een brand heeft geleid tot de massa-explosie moet worden verklaard uit twee omstandigheden. Ten eerste was bij SEF op 13 mei 2000 waarschijnlijk 177.000 kg vuurwerk aanwezig waarvan (vermoedelijk) meer dan 90% zwaarder geclassificeerd had moeten zijn dan gevarenklasse 1.4 waarmee het gelabeld was (te weten: vermoedelijk 87% 1.3-vuurwerk, 3% 1.2-vuurwerk en 1% 1.1-vuurwerk). Ten tweede was het vuurwerk bij SEF voor een deel opgeslagen in de vorm van combinatie van 1.1- en 1.3-vuurwerk. Een substantieel deel van het op 13 mei 2000 bij SEF aanwezige vuurwerk was dus waarschijnlijk zwaarder dan 1.4-vuurwerk (voornamelijk 1.3), er was ook (enig) massa-explosief vuurwerk aanwezig (gevarenklasse 1.1), dit massa-explosieve vuurwerk was opgeslagen in combinatie met 1.3-vuurwerk en dit vuurwerk was door de combinatie 1.3- en 1.1-vuurwerk de oorzaak van de escalatie van de brand tot explosies (ook 1.3-vuurwerk ging reageren conform de gevarenklasse 1.1) met alle gevolgen van dien voor de omgeving van het bedrijfsterrein. Wanneer er uitsluitend vuurwerk aanwezig was geweest met de (juiste) classificatie 1.4 en 1.3 en in de juiste hoeveelheden (dus conform de vergunningsvoorschriften), zou de vuurwerkramp zich niet hebben kunnen voordoen, aldus nog steeds de commissie-Oosting.

3.15 [X] en een andere bedrijfsleider van SEF zijn bij onherroepelijk geworden arresten van 12 mei 2003 veroordeeld tot gevangenisstraffen van ieder één jaar in verband met opzettelijke overtredingen van milieuvergunningvoorschriften door SEF.

De vordering, de grondslagen en de beoordeling door de rechtbank

4.1 In dit geding vorderen appellanten een veroordeling tot schadevergoeding in geld, waarvan de omvang (voor een ieder) in een schadestaatprocedure moet worden bepaald. Zij hebben aangevoerd dat zij slachtoffers van de vuurwerkramp zijn en, voor zover in dit hoger beroep van belang, dat de Gemeente en de Staat aansprakelijk zijn voor de door hen geleden materiële en immateriële schade op grond van de artikelen 6:162, 6:170 en 6:101 BW of, subsidiair, op grond van het beginsel van de "égalité devant les charges publiques".

4.2 Zij hebben aan hun vordering tegen de Gemeente ten grondslag gelegd dat de Gemeente onrechtmatig heeft gehandeld, aangezien - zeer beknopt samengevat - de Gemeente (de belangen van) appellanten bloot heeft gesteld aan grote, vermijdbare risico's wegens onvoldoende zorgvuldig vergunningenbeleid, onvoldoende daadkrachtig toezicht en handhavingsbeleid en onvoldoende informatieverschaffing over het risico dat de Gemeente kende. De Gemeente heeft volgens appellanten gehandeld in strijd met de zorgvuldigheidsnorm, het willekeurverbod, het rechtszekerheidsbeginsel en (ook overigens) onrechtmatig, omdat zij nodeloos voor bewoners, bezoekers en ondernemers in de omgeving van SEF een gevaar in het leven riep, de belangen van SEF en haar eigen financiële belang bij vermijden van bedrijfsverplaatsing zwaarder liet wegen dan veiligheid, omdat zij bevoegdheden voor andere doeleinden gebruikte dan waarvoor ze bestemd waren, een bestemmingsplan opstelde waarin onvoldoende rekening was gehouden met veiligheidsafstanden, geen gebruik maakte van mogelijkheden om SEF te sluiten en/of te verplaatsen, geen toezicht hield op naleving van het bestemmingsplan, de bouw- en gebruiksvergunningvereisten en de gemeentelijke brandbeveilingsverordening en omdat zij niet handhavend optrad.

4.3 Appellanten hebben aan hun vordering tegen de Staat ten grondslag gelegd - zeer beknopt weergegeven en mede gelet op hetgeen zij in hoger beroep met grief 7 naar voren hebben gebracht - dat de Staat verplicht was te handelen teneinde het altijd dreigende gevaar van massa-explosie, van welk gevaar de Staat op de hoogte was, effectief te bestrijden. Het stond de Staat niet vrij ineffectief op te treden door enkele 'verboden' uit te vaardigen en het classificatieprobleem te laten voortbestaan zonder bijvoorbeeld onderzoek naar de omvang daarvan. De Douane, de keuringsdienst van Waren, de RVI en het bureau AMV zijn in de uitvoering van hun taken tekortgeschoten, waardoor appellanten werden bloot gesteld aan het risico dat de milieuvergunningen voor SEF ontoereikende eisen stelde, aldus appellanten.

Beoordeling van de grieven 1 t/m 3

5.1 Appellanten hebben achtentwintig grieven tegen het vonnis van 13 december 2006 gericht. De eerste drie grieven betreffen de positie van individuele appellanten. Deze zal het hof thans eerst bespreken.

5.2 De eerste grief richt zich tegen afwijzing door de rechtbank van de vordering van de appellanten die zich in eerste aanleg op geen enkele wijze hadden uitgelaten over hun individuele betrokkenheid bij de ramp en daarom onvoldoende hadden gesteld om aansprakelijkheid te kunnen vaststellen (de appellanten genoemd in rechtsoverweging 4 in het vonnis van 13 december 2006).

5.3 Het hof oordeelt dat, om de vordering tot schadevergoeding op te maken bij staat aan een appellant te kunnen toewijzen, de mogelijkheid dat de appellant door de vuurwerkramp schade heeft geleden aannemelijk moet zijn. Daartoe is bij betwisting onvoldoende om slechts, samen met de andere appellanten, te stellen schade te hebben geleden, zonder die stelling op enigerlei wijze te onderbouwen. De vorderingen van diegenen die zich op geen enkele wijze hebben uitgelaten over hun individuele betrokkenheid bij de vuurwerkramp, moeten daarom worden afgewezen. Volgens overweging 4 van de rechtbank, betrof dit onder meer (in volgorde zoals door de rechtbank in overweging 4 genoemd): […] (106), […] (3), […] (6), […] (1), […] (vertegenwoordigd door […]) (5), […] (87) (door de rechtbank genoemd: […]), […] (88), […] (A) (door de rechtbank genoemd: […]), […] (vertegenwoordigd door onder andere […]) (41), […] (139), […] (109), […] (147) en […] (24), […] (22), […] (21) en […] (23). Ter zake van hen hebben appellanten in hoger beroep alsnog stukken in het geding gebracht ter onderbouwing van hun stelling dat zij schade hebben geleden door de vuurwerkramp.

5.7 Aangaande de andere hiervoor onder 5.3 genoemde appellanten overweegt het hof dat ten aanzien van ieder van hen in hoger beroep alsnog stukken zijn overgelegd, waarmee zij voldoende hebben onderbouwd dat de mogelijkheid bestaat dat zij schade hebben geleden door de vuurwerkramp. Grief 1 is ten aanzien van hen gegrond. Of zij werkelijk schade hebben geleden en, zo ja, hoe hoog die schade is, kan in de schadestaatprocedure worden vastgesteld.

5.8 Appellanten hebben bij hun eerste grief ook stukken overgelegd aangaande […] (60) en […] (80). Het hof gaat hieraan voorbij, omdat de rechtbank niet heeft geoordeeld dat ten aanzien van deze appellanten niet of onvoldoende was onderbouwd dat zij door de vuurwerkramp schade kunnen hebben geleden (de rechtbank heeft hen genoemd in rechtsoverweging 9 in het vonnis van 13 december 2006). Tussen partijen is in hoger beroep niet in geschil dat het mogelijk is dat zij schade hebben geleden door de vuurwerkramp. Zij hebben bij deze grief dus geen belang. Of zij daadwerkelijk schade hebben geleden en, zo ja, hoe hoog deze schade is, kan in de schadestaatprocedure worden vastgesteld.

5.9 Voor de overige in overweging 4 van de rechtbank genoemde appellanten is grief 1 niet onderbouwd en daarom (eveneens) ongegrond.

6.1 De tweede grief richt zich tegen afwijzing door de rechtbank van de vordering van de appellanten van wie de individuele betrokkenheid bij de ramp niet of onvoldoende uit de overgelegde bewijsstukken kan worden afgeleid en ten aanzien van wie daaromtrent verder niets is gesteld (de appellanten genoemd in rechtsoverweging 5 in het vonnis van 13 december 2006). Dit betrof onder meer (in volgorde zoals door de rechtbank in overweging 5 genoemd): […], voor wie thans optreedt […] (8), […] (129), […] (lees: […]) (107), […] (lees […]) (108), […] (168), […] (165), […] (128), […] (4), […] (34) en […] (32). Ter zake van hen hebben appellanten in hoger beroep stukken in het geding gebracht ter verdere onderbouwing van hun stelling dat zij schade hebben geleden door de vuurwerkramp.

6.4 In voornoemd rapport ten behoeve van de UPV staat onder het kopje "Sociaal" dat bij de echtgenoot van […] (108) geen bekende problemen ten gevolge van de vuurwerkramp zijn. Over […] (107) is in hoger beroep niets overgelegd waaruit zijn eigen betrokkenheid bij de vuurwerkramp kan blijken. De grief faalt daarom ten aanzien van hem.

6.5 Aangaande de andere hiervoor onder 6.1 genoemde appellanten overweegt het hof dat ten aanzien van ieder van hen in hoger beroep alsnog stukken zijn overgelegd, waarmee zij voldoende hebben onderbouwd dat de mogelijkheid bestaat dat zij schade hebben geleden door de vuurwerkramp. Grief 2 is ten aanzien van hen gegrond. Of zij werkelijk schade hebben geleden en, zo ja, hoe hoog die schade is, moet in de schadestaatprocedure worden vastgesteld.

6.6 Het hof merkt over […], (79) op dat in hoger beroep aangaande haar zusje […] (80) nog stukken zijn overgelegd, maar dat daaruit niet kan worden afgeleid dat ook […] (80) bij de ramp betrokken was.

6.7 Voor (ook) de overige in rechtsoverweging 5 van het vonnis van de rechtbank genoemde appellanten is grief 2 niet nader onderbouwd terwijl een concreet bewijsaanbod ontbreekt. Grief 2 is daarom voor hen (eveneens) ongegrond.

7.3 Voor de andere in rechtsoverweging 6 van het vonnis van de rechtbank genoemde appellanten is grief 3 niet verder met stukken onderbouwd en een voldoende concreet nader bewijsaanbod is niet gedaan. Grief 3 is aangaande hen ongegrond.

Algemene overwegingen

8. De overige 25 grieven betreffen de aansprakelijkheid van de Staat en de Gemeente voor de vuurwerkramp. Deze grieven zijn niet gericht tegen de vonnissen voor zover gewezen tussen enerzijds appellanten en anderzijds de vof, de BV, [X] en [Y]. Daarom laat het hof de vorderingen tegen de vof, de BV, [X] en [Y] en de daaraan ten grondslag liggende feiten verder buiten beschouwing. Alleen de vorderingen van appellanten tegen de Gemeente en de Staat zijn hierna nog aan de orde. Dienaangaande overweegt het hof vooreerst het volgende (in rechtsoverwegingen 9.1 - 9.3).

9.1 Bij beoordeling van de aansprakelijkheid van de Staat en/of de Gemeente voor de directe gevolgen van de vuurwerkramp te kunnen vaststellen, is bepalend of het risico dat de Staat en/of de Gemeente kende(n) of behoorde(n) te kennen, gelet op de ernst van de mogelijke effecten en de kans dat deze effecten zouden optreden, zodanig was, dat daaruit voor de Staat en/of de Gemeente de rechtsplicht voortvloeide om (andere of meer) maatregelen te nemen ter verkleining of uitsluiting van dat risico. Daarbij moet het voor de aansprakelijkheid gaan om een risico dat zich met de vuurwerkramp daadwerkelijk heeft verwezenlijkt. Kennis van een risico dat zich niet heeft verwezenlijkt (en dat dus niet tot de vuurwerkramp of (extra) schade heeft geleid) leidt niet tot aansprakelijkheid voor de gevolgen van de vuurwerkramp.

9.3 In verband met het verwezenlijkte risico overweegt het hof dat het niet een gewone brand bij SEF is geweest die tot schade in de woonomgeving rondom het bedrijfsterrein heeft geleid. De gevolgen van een (gewone) brand zouden beperkt zijn geweest tot schade op het terrein zelf. De door appellanten geleden schade is ontstaan door de massa-explosies die op de brand volgden. Hierover bestaat tussen partijen geen geschil.

9.4 Uit de conclusies van het onderzoek door de commissie-Oosting (zie hiervóór 3.14) en hetgeen partijen naar voren hebben gebracht blijkt verder dat een substantieel deel van het op 13 mei 2000 bij SEF aanwezige vuurwerk zwaarder geclassificeerd had moeten zijn dan 1.4 (het had voornamelijk als 1.3 moeten zijn geclassificeerd) en dat er ook enig massa-explosief vuurwerk (gevarenklasse 1.1) aanwezig was dat was opgeslagen in combinatie met 1.3 vuurwerk waardoor dat 1.3-vuurwerk zich massa-explosief (conform de gevarenklasse 1.1) ging gedragen. Er was vuurwerk dat zwaarder was dan de milieuvergunning toestond. Dit te zware vuurwerk is door de combinatie 1.3 en 1.1 vuurwerk de oorzaak geweest van de escalatie van een brand tot de vuurwerkramp. Er zou geen massa-explosie zijn geweest als er bij SEF op 13 mei 2000 uitsluitend vuurwerk van de (juiste) classificatie 1.4 S/G en 1.3G in de transportverpakking aanwezig zou zijn geweest in de (maximale) hoeveelheid zoals in de milieuvergunning genoemd. Dan zou er alleen verbranding van vuurwerk zijn geweest die zich (grotendeels) zou hebben beperkt tot het terrein van SEF.

Beoordeling van de grieven 6 t/m 17

10. Appellanten hebben aan hun vordering (onder meer) ten grondslag gelegd dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld door niet te handelen teneinde het altijd dreigende gevaar van massa-explosie effectief te bestrijden. Zij lichten dit toe in onderdeel C van de memorie van grieven. De grieven zes tot en met zeventien richten zich tegen miskenning hiervan door de rechtbank. Appellanten stellen zich op diverse gronden (die het hof hierna zal beoordelen) op het standpunt dat de Staat, in tegenstelling tot hetgeen de rechtbank heeft geoordeeld, verplicht was anders te handelen dan hij heeft gedaan en zijn zorgplicht jegens appellanten heeft geschonden.

Regelgeving door de Staat toereikend?

11.2 Naar het oordeel van het hof mocht de Staat op deze wijze aan zijn zorgplicht voldoen.

Nakoming door Staat van eigen veiligheidsbeleid?

12.1 Appellanten hebben aangevoerd dat de Staat zich niet gehouden heeft aan zijn eigen externe veiligheidsbeleid, dat er op was gericht dat bij opslag van ontploffingsgevaarlijke stoffen slechts 'geringe glasschade' of 'geringe constructieschade' kon worden geaccepteerd.

Onderzoeksresultaten Culemborg?

13.1 Appellanten hebben aangevoerd dat de rechtbank onvoldoende rekening heeft gehouden met de onderzoeksresultaten naar aanleiding van de Culemborg ramp. Daaruit was volgens appellanten bij de Staat bekend dat vuurwerkopslag altijd het risico met zich brengt van een massa-explosie. De Staat kon met alle kennis waarover hij beschikte niet de beslissing nemen vuurwerkbedrijven in de directe nabijheid van woningen en bedrijven te handhaven en had negatieve adviezen moeten verstrekken voor vergunningaanvragen van vuurwerkbedrijven. Appellanten verwijzen naar een onderzoek van TNO Prins Maurits Laboratorium over de Culemborg ramp PML 1991-C35 (hierna: PML-TNO Culemborg 1991), naar onderzoeksresultaten met betrekking tot transportclassificaties PML 1994-C88 en PML 1995-C55 en naar hetgeen volgens getuigenverklaringen bekend was, waarbij appellanten in hoger beroep de verklaringen overleggen die [getuige 1] , [getuige 2], [getuige 3], [getuige 4…] en [getuige 5] hebben afgelegd voor de Politie Twente Zuid, Recherche Bijstandsteam, Tol-team (hierna: Tol-team).

13.2 Het hof overweegt dat de Culemborgramp ziet op de explosie op 14 februari 1991 bij MS Vuurwerk B.V. te Culemborg. Naar aanleiding van deze explosie is onderzoek gedaan. In de door partijen overgelegde stukken daarover wordt telkens gesproken over MS Vuurwerk B.V. als een vuurwerkfabriek. Daarmee is niet bedoeld dat er vuurwerkgrondstoffen werden gefabriceerd, maar uit de stukken blijkt wel dat er, anders dan bij opslagplaatsen zoals SEF, siervuurwerk werd samengesteld door (onder meer) los zwart buskruit in lege hulzen te doen en toe te voegen aan bestaand vuurwerk. Dit buskruit is massa-explosief en geclassificeerd als 1.1. Er mocht bij MS Vuurwerk B.V. niet alleen 1.3 en 1.4 vuurwerk worden opgeslagen, maar ook 200 kg van het massa-explosieve los zwart buskruit aanwezig zijn. Dit buskruit werd gebruikt voor samenstellen, bewerken en verwerken van vuurwerk dat op het terrein van MS Vuurwerk B.V. plaatsvond. De situatie in Culemborg was dus in zoverre niet te vergelijken met die in Enschede, alwaar op grond van de regelgeving aanmerkelijk minder was toegestaan.

13.4 Gelet op het voorgaande was de situatie bij SEF voor de vraag of er enig risico van een massa-explosie was, niet vergelijkbaar met de situatie bij MS Vuurwerk B.V. in Culemborg waar wel 1.1-stoffen aanwezig waren/waren toegestaan of met de situatie bij enig ander bedrijf waar vuurwerk werd samengesteld uit onderdelen van het vuurwerk waaraan losse, explosieve (kruit)delen werden toegevoegd of waar andere munitie- of springstoffen werden gebruikt (zoals bijvoorbeeld eerder in Muiden en Amstelveen).

Bekendheid Staat en/of de Gemeente met classificatieprobleem?

13.6 Zoals het hof reeds ter zake van deelprobleem (i) heeft overwogen in de zaak leidend tot het arrest van dit hof van 30 september 2008 (LJN-nummer: LJN BF1789), is het enkele feit dat er bij menselijk handelen in het algemeen vanuit gegaan moet worden dat er altijd fouten kunnen worden gemaakt, niet voldoende om de Staat aansprakelijk te houden voor de gevolgen van zo'n fout en kan dit ook niet met zich brengen dat de Staat geen regelingen in stand mag houden die mede gebaseerd zijn op door mensen uit te voeren testen. Hetzelfde geldt aangaande de Gemeente. De stukken in de onderhavige zaak bieden geen concrete aanknopingspunten voor het oordeel dat er bepaalde test- en interpretatiefouten werden gemaakt. Uit de stellingen van partijen en de overgelegde stukken blijkt niet dat er onduidelijkheden waren in instructies voor het uitvoeren van testen of het interpreteren van resultaten daarvan. Er is geen enkele onderbouwing van de stelling dat 1.1-vuurwerk als 1.3-vuurwerk werd geclassificeerd omdat er niet altijd even strakke definities voor de classificatie zouden zijn. Het explosie-verschil tussen de 1.1 en de 1.3 klasse was duidelijk (zie hiervóór 3.6). Evenmin blijkt van praktische onuitvoerbaarheden bij de voorgeschreven testen.

13.7 Ter zake van de kennis over deelprobleem (ii) (omzetting van transport- naar opslagclassificatie) wijzen appellanten op het rapport PML-TNO Culemborg 1991, waarin is opgemerkt dat het zonder meer omzetten van de transportclassificatie in een classificatie voor andere doeleinden ten sterkste moet worden afgeraden. Het hof merkt op dat in dit rapport deze opmerking direct gekoppeld is aan de situatie dat vuurwerk is gemodificeerd en niet meer in de verpakking wordt opgeslagen, hetgeen in Culemborg plaatsvond, maar niet bij opslagplaatsen als SEF. Er zijn geen rapportages waaruit de conclusie volgt dat 1.4 en 1.3 vuurwerken in de (transport)verpakking desondanks geen 1.4 of 1.3 vuurwerken zijn.

13.9 Voorts is volgens het PML-TNO rapport 1992 expliciet onderzocht of het Silver Gerb 7 lbs, afkomstig van MS Vuurwerk B.V., juist was geclassificeerd, omdat vermoed werd dat dit ten onrechte in de gevarenklasse 1.3 in plaats van 1.1 was ingedeeld. Ook dit vermoeden bleek niet terecht. Silver Gerb 7 lbs gaf geen massa-explosie en was terecht in de gevarenklasse 1.3 ingedeeld.

13.10 Appellanten noemen nog twee onderzoeken met betrekking tot transportclassificaties (PML 1994-C88 en PML 1995-C55). Deze onderzoeken zijn verricht in verband met mogelijke classificatieproblemen. Bij die onderzoeken bleek echter niet dat vuurwerk fout werd geclassificeerd; integendeel, het overgelegde rapport (PML 1994-C88) vermeldt uitdrukkelijk dat het vuurwerk (ook) na het testonderzoek bleef ingedeeld in gevarenklasse 1.4.

13.11 Ter onderbouwing van hun stelling dat de Staat vóór de vuurwerkramp kennis had, of moest hebben, van foute classificaties en van opslag van 1.1-vuurwerk in de schappen bij SEF, hebben appellanten voorts gewezen op de verklaringen van [getuige 1], [getuige 2], [getuige 3], [getuige 4] en [getuige 5].

13.14 Uit de verklaringen van [getuige 3] kan niet worden afgeleid dat de Staat kennis had, of moest hebben, over onjuiste classificaties of over opslag in strijd met de vergunning van 1.1-stoffen bij SEF. [getuige 3] werkte vanaf 1993 tot januari 2000 als hoofd bij bureau AMV. Hij heeft het hoofdstuk vuurwerk in het handboek van bureau AMV (mede) geschreven en hij heeft niet verklaard dat hij daarin dingen heeft gezet waar hij eigenlijk niet achter stond. Hij heeft verklaard dat hij aanvragen voor vuurwerkopslag toetste aan de bestaande tabellen zoals door TNO tot stand gebracht. Hij heeft verklaard dat hij geen kennis heeft op het gebied van classificatie van vuurwerk. De classificatie die op het vuurwerk stond was uitgangspunt. Gevraagd naar een passage in het rapport TNO-PML Culemborg 1991 waarin zou staan dat 1.3 G vuurwerk massa-explosief reageert en dus als 1.1 zou moeten worden geclassificeerd, heeft hij verklaard dat dat op het specifieke (onderzochte) vuurwerk slaat en niet in het algemeen geldt. Volgens hem is consumentenvuurwerk altijd 1.4 S en 1.4 G en komt evenementenvuurwerk voor in de klassen 1.3 en 1.4 en met verbeterde verpakkingen steeds vaker in de klasse 1.4. Nergens in zijn verklaringen maakt [getuige 3] melding van classificatiefouten. Evenmin verklaart hij dat hij bij SEF 1.1-stoffen in de opslag heeft gezien.

13.15 Uit de verklaringen van [getuige 4] (sinds 1996 werkzaam bij bureau AMV) kan niet worden afgeleid dat de Staat kennis had, of moest hebben, over onjuiste classificaties of over opslag van 1.1-stoffen bij SEF. [getuige 4] heeft verklaard dat in het Memorandum voor groot vuurwerk tabellen staan opgenomen waarmee het bureau AMV werkt en dat hij er altijd van uitgegaan is dat het Memorandum voldoet aan alle deskundigheidseisen. Hij heeft niet verklaard over (moedwillig) foute UN-classificaties. Omdat hij heeft verklaard dat hij niet bevoegd is om een doos met vuurwerk te openen, is uit zijn verklaring af te leiden dat het voor hem niet mogelijk was om de classificaties te verifiëren. Voor de rechter-commissaris in de voorlopige enquête heeft hij ook verklaard dat het voor hem een probleem was om te bepalen of de inhoud klopte met de classificatie, omdat je dat alleen op grond van ervaring een beetje kon zien, maar het giswerk bleef. [getuige 4] is op 10 mei 2000 bij SEF geweest. Uit zijn bij de politie afgelegde verklaring blijkt dat hij daar in twee gebouwen 1.4G vuurwerk heeft gezien. Hij heeft niets verklaard over de aanwezigheid van 1.1 vuurwerk bij SEF.

13.16 Uit de overgelegde verklaringen van [getuige 5] kan niet worden afgeleid dat de Staat kennis had, of moest hebben, over onjuiste classificaties of over opslag van 1.1-vuurwerk bij SEF. [getuige 5] werkte als onafhankelijk deskundige voor TNO-PML en was geautoriseerd voor het classificeren van ontplofbare stoffen (waaronder vuurwerk). Hij heeft verklaard dat vuurwerk ongeveer rond 1990 opnieuw is geclassificeerd vanwege het feit dat het werd omgepakt. Toen is het zwaarste consumentenvuurwerk bij hem op TNO-PML getest en het meeste kon worden aangemerkt als 1.4S. Verder heeft hij verklaard dat vanuit de RVI ongeveer twee keer per jaar opdrachten in verband met classificaties binnenkwamen. Hij heeft voorts verklaard dat professioneel vuurwerk door TNO maar één keer is geherclassificeerd in opdracht van de RVI en dat dit vuurwerk, naar zijn herinnering, in de 1.4 G gevarenklasse bleef. [getuige 5] heeft weliswaar ook verklaard dat hij door ervaring vanuit testen die naar aanleiding van de ramp in Culemborg zijn gedaan weet dat er 1.3 G vuurwerk is dat eigenlijk in 1.1 G zou moeten worden ingedeeld omdat het massa-explosief reageert, maar rapportage daarover ontbreekt. Hieraan kan geen wetenschap van de Staat worden ontleend, omdat [getuige 5] dergelijke kennis nooit concreet of duidelijk heeft weergegeven (of laten weergeven) in enig rapport. De Staat kan dan niet worden geacht die (mogelijk bij [getuige 5] aanwezige) kennis te hebben gehad. Hetzelfde geldt voor kennis van andere TNO medewerkers die niet voldoende duidelijk naar de Staat (of de Gemeente) is gecommuniceerd.

13.18 Appellanten hebben opgemerkt dat in het rapport van de Commissie-Oosting op p.331 wordt verwezen naar het rapport van de RVI van 9 januari 2001 dat in vergelijking met een conceptrapport van de RVI van 10 november 2000 op een aantal essentiële punten (aangaande de wetenschap van het moedwillig onjuist classificeren) is bijgesteld. Op grond hiervan kan het hof niets over wetenschap van de Staat vaststellen. In beginsel moet worden aangenomen dat een concept wordt bijgesteld om onjuistheden of ongegronde veronderstellingen er uit te halen. Niets wijst er op dat in dit geval het concept beter was dan de definitieve versie.

Bekendheid met overtreding in het algemeen van de vergunningen door 1.1 vuurwerkopslag?

13.20 Appellanten merken op dat de Staat wist dat de schaal waarop in de vuurwerkbranche vergunningen werden overtreden zeer groot was. Naar het oordeel van het hof kan uit de stukken niet worden afgeleid dat de Staat wist dat er op grote schaal 1.1-vuurwerk in strijd met de vergunningen werd opgeslagen. Uit de door appellanten genoemde constatering door [getuige 1] van enkele overtredingen kon de Staat niet afleiden, mede gelet op de aanwezigheid destijds van ongeveer 271 bedrijven met vuurwerkopslag in Nederland, dat er op relevante schaal 1.1-vuurwerk in strijd met de vergunningen werd opgeslagen.

13.21 Het hof gaat voorbij aan de verwijzing van appellanten naar passages uit het rapport van de Commissie Oosting over mededelingen binnen de vuurwerkbranche (zoals bijvoorbeeld op een vergadering van de Vereniging Evenementenvuurwerk Nederland), omdat daaruit niet volgt dat de Staat of de Gemeente van deze mededelingen op de hoogte waren.

Conclusies en slotoverwegingen ten aanzien van de grieven 6 t/m 17

13.22 Het hof komt tot het oordeel dat niet kan worden aangenomen dat de Staat het risico van een massa-explosie bij SEF vóór 13 mei 2000 kende of uit rapportages of anderszins hadden moeten kennen. Voor zover de Staat naar aanleiding van de Culemborgramp maatregelen hadden moeten nemen ter voorkoming van een massa-explosie, waren die genomen door - anders dan vóór Culemborg - alleen nog toe te staan dat op het terrein van SEF stoffen met de classificatie 1.3 of 1.4 werden opgeslagen (en dus niet meer 1.1-stoffen). Hierop stuit af het beroep van appellanten op het Vie d'Or-arrest (HR 13 oktober 2006, LJN-nummer: LJN AW2077).

14. Ook voor de Gemeente geldt dat niet kan worden aangenomen dat zij het risico van een massa-explosie bij SEF vóór 13 mei 2000 kende of uit rapportages of anderszins hadden moeten kennen. Er is niets overgelegd waaruit kan volgen dat de Gemeente kennis had die de Staat niet had, waaruit de Gemeente de mogelijkheid van een massa-explosie bij SEF had moeten afleiden.

15. Een en ander betekent dat er vóór 13 mei 2000 geen verplichting was om vuurwerkopslagplaatsen niet langer in de omgeving van woningen en bedrijven te laten bestaan en om voor opslag van vuurwerk veiligheidsafstanden aan te houden die behoren bij opslag van massa-explosieven.

16. De situatie die zich in Turkije voordeed voorafgaand aan de methaangasexplosie van 28 april 1993 en die heeft geleid tot een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens van 30 november 2004 (het arrest Öneryildiz-Turkije, LJN-nummer: LJN AS2641), heeft zich bij de vuurwerkramp niet voorgedaan. Er was immers bij SEF geen sprake van een onmiddellijk gevaar van een explosie die duidelijk voorzienbaar was voor de Staat of de Gemeente.

17.1 Appellanten hebben aangevoerd dat de beoordeling van de vraag of de Staat aan de op hem rustende rechtsplicht heeft voldaan, moet geschieden aan de hand van de criteria uit het kelderluikarrest (HR 5 november 1965, LJN-nummer: LJN AB7079) en het Jetblast-arrest (HR 28 mei 2004, LJN-nummer: LJN AO4224). Deze arresten geven de vaste jurisprudentie weer, inhoudend dat bij beantwoording van de vraag of aan iemand die een situatie in het leven roept of laat voortbestaan die voor anderen bij niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid gevaarlijk is, de eis kan worden gesteld dat hij met het oog daarop bepaalde veiligheidsmaatregelen neemt, moet worden gelet niet alleen op de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht, maar ook op de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan, op de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben en op de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen.

18. Gelet op het voorgaande falen de grieven zes tot en met zeventien.

Beoordeling van de grieven 18 t/m 28

19. Appellanten richten hun grieven achttien tot en met achtentwintig tegen de overwegingen van de rechtbank aangaande de bestemmingsplannen en vergunningen, waaronder het oordeel van de rechtbank dat die besluiten door de civiele rechter naar inhoud en wijze van totstandkoming voor juist moeten worden gehouden op grond van het beginsel van de formele rechtskracht. Appellanten hebben aangevoerd dat de Gemeente onrechtmatig heeft gehandeld doordat zij SEF in (lees: bij) een woonwijk heeft laten bestaan. De Gemeente heeft volgens appellanten fouten gemaakt bij de totstandkoming van de bestemmingsplannen en ten onrechte aan SEF de revisievergunning van 22 april 1997 en de veranderingsvergunning van 19 juli 1999 verleend. Met betrekking tot de wijze van totstandkoming van de vergunningen zijn tekortkomingen geconstateerd en daarnaast voldeden de aan de vergunningen verleende voorschriften niet aan de daaraan op grond van de Wet milieubeheer te stellen normen. Bovendien waren de MAVO-boxen en zeecontainers zonder bouwvergunning op het terrein geplaatst, zodat de Gemeente deze had moeten (laten) verwijderen. Deze bouwwerken waren niet legaliseerbaar omdat zij in strijd waren met het bestemmingsplan en niet voldeden aan de brandveiligheidsvoorschriften uit het Bouwbesluit. Het gebruik van deze gebouwen was rechtstreeks in strijd met het bestemmingsplan. Aldus appellanten - zeer beknopt weergegeven.

Formele rechtskracht bestemmingsplannen en vergunningen

20.2 Appellanten hebben een uitzondering op het beginsel van de formele rechtskracht bepleit. Echter, een situatie die tot zo'n uitzondering noopt, doet zich naar het oordeel van het hof niet voor. Daartoe overweegt het hof het volgende (in overwegingen 20.3 - 20.7).

20.3 De besluiten tot verlening van de op 13 mei 2000 geldende vergunningen voor de opslag van 1.3- en 1.4-vuurwerk op het terrein van SEF in Enschede zijn voldoende bekend gemaakt. Belanghebbenden konden tegen die besluiten via de bestuursrechtelijke procedure opkomen. Het niet binnen de geldende beroepstermijnen opkomen tegen de verlening van de revisievergunning en van de veranderingsvergunning is niet verschoonbaar geoordeeld door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRS 1 juni 2001, LJN-nummers: LJN AB2069 en LJN AB2070).

20.4 Een uitzondering op het beginsel van formele rechtskracht kan in klemmende situaties gemaakt worden wanneer als vaststaand mag worden aangenomen dat àls tijdig beroep zou zijn ingesteld, het besluit zou zijn vernietigd en de aan formele rechtskracht verbonden bezwaren zo klemmend zijn dat een uitzondering op het beginsel van de formele rechtskracht moet worden aanvaard.

20.6 Het hof kan er in deze zaak overigens ook niet vanuit gaan dat àls tijdig beroep zou zijn ingesteld, de vergunningen (respectievelijk het bestemmingsplan) destijds zouden zijn vernietigd (respectievelijk veranderd) wegens het risico van massa-explosies en de daarmee gepaard gaande onveiligheid voor de omgeving van het industrieterrein en de omwonenden (het risico dat zich hier heeft verwezenlijkt). Tot de kennis die vóór de vuurwerkramp aanwezig was hoorde immers, zoals gezegd, niet het risico van een massa-explosie bij opslag van alleen 1.3- en 1.4-vuurwerk. Pas na de vuurwerkramp is de opslag van dergelijk vuurwerk binnen 800 meter van bewoning gestaakt vanwege dat risico.

20.7 De formele rechtskracht brengt niet met zich dat appellanten een gemeente in het geheel niet in rechte kunnen aanspreken op onrechtmatig handelen. De bestuursrechter kon de rechtmatigheid van de besluiten toetsen. De civiele rechter kan met in achtneming van de (voor rechtmatig te houden) besluiten, toetsen of de Gemeente onrechtmatig heeft gehandeld.

20.8 Gelet op de formele rechtskracht mocht SEF op grond van het bestemmingsplan op het industrieterrein aanwezig zijn en vuurwerk opslaan. Er was in het licht hiervan geen plicht voor de Gemeente om het bedrijf te (doen) sluiten, te (doen) verplaatsen of te onteigenen. Dat er wel plannen waren voor verplaatsing tegen de achtergrond dat SEF zich telkens verder uitbreidde met meer vuurwerkopslag, maakt het niet eerder (vóór 13 mei 2000) actief aansturen op verwijdering van het bedrijf niet onrechtmatig. Daarbij geldt dat de Gemeente niet ermee bekend was of er mee bekend hoorde te zijn, dat bij SEF (in strijd met de vergunningen) zwaarder vuurwerk dan 1.4-vuurwerk werd omgepakt en zwaarder vuurwerk dan 1.4-vuurwerk en (enig) 1.3-vuurwerk werd opgeslagen (zie hiervóór overwegingen 13 en 14).

20.9 Gelet op het voorgaande staat vast dat de Gemeente tot 13 mei 2000 op het industrieterrein nabij de woonwijk vuurwerk mocht laten opslaan door SEF in de gevarenklassen (1.3 en 1.4) en in de hoeveelheden die genoemde vergunningen toelieten en met de brandveiligheidsvoorschriften die in de vergunningen waren opgenomen.

Toezicht en handhaving door de Gemeente

21.1 Appellanten hebben aangevoerd dat de Gemeente onrechtmatig heeft gehandeld door de MAVO-boxen en de zeecontainers op het terrein van SEF te laten staan, zonder dat hiervoor bouwvergunningen waren verleend, terwijl bovendien hierdoor de laatste milieuvergunning niet in werking is getreden.

21.2 Voor wat betreft dit laatste - het in werking treden van de milieuvergunning - geldt het volgende. Voor de MAVO-boxen en de zeecontainers op het terrein van SEF zijn geen bouwvergunningen aangevraagd of verleend. De coördinatieregeling van artikel 20.8 Wet milieubeheer, bepaalt dat een vergunningsbesluit niet eerder in werking treedt dan nadat de betrokken bouwvergunning is verleend in geval waarin de vergunning betrekking heeft op het oprichten of veranderen van de inrichting dat tevens is aan te merken als bouwen in de zin van de Woningwet. Voor wat betreft de MAVO-boxen en de zeecontainers die er al waren ten tijde van de vergunningverlening, heeft de milieuvergunning geen betrekking op het oprichten of veranderen van een inrichting. Voor dat deel van de vergunning is artikel 20.8 niet van toepassing.

21.4 Appellanten hebben aangevoerd dat de MAVO-boxen en zeecontainers zonder bouwvergunning op het terrein waren geplaatst en niet legaliseerbaar waren, omdat zij in strijd waren met het bestemmingsplan en niet voldeden aan de brandveiligheidsvoorschriften uit het Bouwbesluit. De Gemeente had deze daarom volgens hen moeten (laten) verwijderen. Volgens de Gemeente waren de MAVO-boxen niet bouwvergunningplichtig en mochten ook de zeecontainers op het industrieterrein bij SEF blijven staan. De bestemmingsplanbepalingen zien volgens de Gemeente op milieuhinderlijke bedrijven in woonwijken, niet op milieugevaarlijke bedrijven.

21.9 Dat er eerder (bij faxbrief van 27 maart 1991 en bij controleverslag van 16 juni 1998) op explosiegevaar en op aanwezigheid van losse mortierbommen was gewezen, betekent niet dat de Gemeente het vuurwerkopslagbedrijf toen had moeten verplaatsen. Na 1991 zijn de vergunningvoorschriften wezenlijk veranderd, onder meer omdat er geen massa-explosieve stoffen (1.1-stoffen) meer aanwezig mochten zijn, ook niet in kleine hoeveelheden (zie hiervóór overweging 13.3). De Gemeente mocht ervan uitgaan dat SEF dergelijke stoffen had verwijderd en de vergunningvoorschriften naleefde (zie hiervóór overweging 13.19).

22. Appellanten hebben gesteld dat de Gemeente nooit besluiten heeft genomen over de inzet van financiële en personele middelen, zodat zij geen gebruik heeft gemaakt van haar vrijheid daarin keuzes te maken. Deze stelling is ongegrond. De Gemeente heeft de controles bij SEF verricht in de frequentie en op de wijze die zij heeft gedaan en zij heeft ter legalisering vergunningen verleend. Daarmee heeft zij de concrete keuzes dienaangaande gemaakt. Anders dan appellanten aanvoeren, kon (of moest) de Gemeente destijds niet van een gevaarlijker situatie uitgaan dan zij deed.

23. Gelet op het voorgaande treffen de grieven achttien tot en met achtentwintig geen doel.

Beoordeling van de overige grieven

24. Met grief 4 vechten appellanten de afwijzing van de vorderingen in haar algemeenheid aan. Deze grief mist zelfstandige betekenis.

25.1 De vijfde grief is gericht tegen het passeren van het bewijsaanbod van appellanten. Appellanten hebben "van al hun stellingen" nader bewijs aangeboden, naast de al in het geding gebrachte bewijsstukken, onder meer door het doen horen van onder meer de getuigen […], [getuige 3], [getuige 1], [getuige 4], [getuige 5], [getuige 6] en alle appellanten. Het hof passeert dit bewijsaanbod als niet relevant en te vaag, vanwege het volgende.

25.3 Er zijn ook verder reeds veel stukken overgelegd, waaronder ook getuigenverklaringen van de door appellanten concreet genoemde getuigen. Zoals hiervoor onder meer onder overwegingen 13 geoordeeld, worden met deze stukken geen feiten bewezen die tot toewijzing van de vordering kunnen leiden. Appellanten hebben niet aangeven in hoeverre de getuigen meer of anders kunnen verklaren dan zij al hebben gedaan.

Slotsom

26. Het voorgaande leidt tot de conclusie dat de grieven één, twee en drie ten aanzien van een aantal individuele appellanten gegrond zijn en dat het hoger beroep voor het overige ongegrond is. Het hof zal beslissen als hierna vermeld. Nu appellanten de overwegend in het ongelijk gestelde partij zijn, moeten zij worden veroordeeld in de kosten van de procedures in hoger beroep. Omdat de Staat dat heeft gevorderd en niets daaraan in de weg staat, zal de proceskostenveroordeling jegens de Staat uitvoerbaar bij voorraad worden verklaard en zijn appellanten daarover wettelijke rente verschuldigd bij niet betaling.

Beslissing

Het hof:

in beide zaken:

- verklaart appellanten niet-ontvankelijk in hun hoger beroep tegen het door de rechtbank 's-Gravenhage tussen partijen gewezen tussenvonnis van 26 januari 2005;

- verklaart […] (7), […] (83), […] (156) en […] (87) niet ontvankelijk in hun hoger beroep;

en in de zaak met nummer 105.006.432:

- veroordeelt appellanten (1-178) in de kosten van het geding in hoger beroep aan de zijde van de Staat tot op heden begroot op € 300,- aan verschotten en € 1.341,- aan salaris advocaat en bepaalt dat deze bedragen binnen veertien dagen na de dag van deze uitspraak moeten zijn voldaan, te vermeerderen met de wettelijke rente als bedoeld in artikel 6:119 BW vanaf het einde van voormelde termijn tot aan de dag der algehele voldoening;

- verklaart dit arrest tot zover uitvoerbaar bij voorraad;

- veroordeelt appellanten (1-178) in de overige kosten van het geding in hoger beroep, tot op heden aan de zijde van de vof, [X], [Y] en de BV begroot op nihil en aan de zijde van de Gemeente begroot op € 300,- aan verschotten en € 1.341,- aan salaris advocaat;

en in de zaak met nummer 105.006.436:

- veroordeelt appellanten (A, B en C) in de kosten van het geding in hoger beroep aan de zijde van de Staat tot op heden begroot op € 300,- aan verschotten en € 1.341,- aan salaris advocaat en bepaalt dat deze bedragen binnen veertien dagen na de dag van deze uitspraak moeten zijn voldaan, te vermeerderen met de wettelijke rente als bedoeld in artikel 6:119 BW vanaf het einde van voormelde termijn tot aan de dag der algehele voldoening;

- verklaart dit arrest tot zover uitvoerbaar bij voorraad;

- veroordeelt appellanten (A, B en C) in de overige kosten van het geding in hoger beroep, tot op heden aan de zijde van [X] en [Y] begroot op nihil en aan de zijde van de Gemeente tot op heden begroot op € 300,- aan verschotten en € 1.341,- aan salaris advocaat.

Dit arrest is gewezen door mrs. M.A.F. Tan-de Sonnaville, J. Kramer en G. Dulek-Schermers en is uitgesproken ter openbare terechtzitting van 24 augustus 2010 in aanwezigheid van de griffier.