Parket bij de Hoge Raad, 19-11-2004, AQ7380, R03/093HR

Rekestnummer R03/093HR

mr. De Vries Lentsch-Kostense

Parket 20 augustus 2004

2. In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan (zie de in cassatie niet bestreden rechtsoverwegingen 1, 4.1-4.5 en 5.1 van de beschikking van het hof):

Partijen zijn op 23 mei 1985 met elkaar gehuwd; uit dit huwelijk zijn geen kinderen geboren. Tussen partijen is bij beschikking van 3 november 1998 door de rechtbank te Assen de echtscheiding uitgesproken, welke beschikking door het hof te Leeuwarden op 3 maart 1999 is bekrachtigd. Het huwelijk van partijen is op 7 mei 1999 geëindigd door inschrijving op die datum van voormelde echtscheidingsbeschikking in de registers van de burgerlijke stand van de gemeente Leeuwarden.

Bij beschikking van 13 juli 1999 heeft de rechtbank Assen - op verzoek van partijen die overeenstemming over de alimentatie hadden bereikt - bepaald dat de man aan de vrouw een alimentatie dient te betalen van f 70.000,- per jaar, per kwartaal aan de vrouw te voldoen, dat de alimentatie vanaf 1 januari 2000 aan de wettelijke indexeringsregeling is onderworpen en voorts dat deze alimentatie een duur heeft van 12 jaar ingaande 7 mei 1999, doch dat deze verplichting een einde neemt met ingang van de dag waarop de vrouw is hertrouwd of is gaan samenwonen als ware zij gehuwd; de rechtbank heeft in haar beschikking verder nog bepaald dat de alimentatie niet bij rechterlijke uitspraak zal kunnen worden gewijzigd op grond van een wijziging van omstandigheden, dat ondanks dit beding het alimentatiebedrag op verzoek van de man of de vrouw kan worden gewijzigd op grond van een zo ingrijpende wijziging van omstandigheden dat hij onderscheidenlijk zij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet langer aan het beding van niet-wijziging mag worden gehouden en dat van een dergelijke ingrijpende wijziging sprake kan zijn indien de wettelijke regeling op grond waarvan de vrouw thans een uitkering geniet, ingrijpend wordt gewijzigd.

De vrouw heeft in de periode van 9 maart tot eind mei 2000 een affectieve relatie gehad met [betrokkene 1] die op dat moment nog gehuwd was. Eind december 2000 is wederom een affectieve relatie ontstaan tussen de vrouw en [betrokkene 1]. Het huwelijk van [betrokkene 1] is op 27 december 2001 door echtscheiding ontbonden.

3. De man heeft in dit geding (het inleidend verzoekschrift dateert van 28 september 2001) primair verzocht te verklaren voor recht dat zijn verplichting tot betaling van alimentatie is geëindigd met ingang van 1 maart 2000, althans met ingang van zodanige datum als de rechtbank in goede justitie zal vermenen te behoren, met veroordeling van de vrouw tot terugbetaling van onverschuldigd betaalde alimentatie; subsidiair verzocht de man wijziging van de alimentatieduur en meer subsidiair wijziging van de hoogte van de alimentatie. Aan zijn primaire verzoek heeft de man ten grondslag gelegd dat de vrouw sinds maart 2000 met [betrokkene 1] "samenleeft als waren zij gehuwd" in de zin van art. 1:160 BW. Hij heeft zich in dat verband beroepen op een aantal door hem geciteerde gedeelten uit brieven van de vrouw aan [betrokkene 1], stellende dat uit deze brieven tevens blijkt dat de vrouw heeft getracht te verhullen dat sprake is geweest van een samenleving als bedoeld in art. 1:160 BW. Hij heeft voorts bewijs aangeboden.

De vrouw heeft de verzoeken van de man bestreden. Zij heeft in dat verband aangevoerd dat van een samenleven als bedoeld in art. 1:160 BW geen sprake is geweest; dit omdat [betrokkene 1] in de periode maart-mei 2000 gehuwd was en [betrokkene 1] na zijn echtscheiding immer over zelfstandige woonruimte heeft beschikt en toen slechts sprake is geweest van een samenzijn gedurende weekeinden en vakanties, terwijl [betrokkene 1] de extra kosten die voortvloeien uit zijn verblijf bij de vrouw en uit de samen doorgebrachte vakanties aan de vrouw vergoedt en zijn financiën van die van de vrouw gescheiden houdt.

5. De man heeft hoger beroep ingesteld. Het hof heeft de dertien grieven van de man aldus uitgelegd dat het geschil in volle omvang aan het oordeel van het hof is voorgelegd. De man heeft in appel (nogmaals) uitdrukkelijk bewijs aangeboden van zijn stelling dat tussen de vrouw en [betrokkene 1] sprake is (geweest) van samenleven als waren zij gehuwd in dier voege dat tussen hen een affectieve relatie van duurzame aard bestaat en bestond die meebrengt c.q. meebracht dat de vrouw en [betrokkene 1] elkaar wederzijds verzorg(d)en, met elkaar samenwo(o)n(d)en en een gemeenschappelijke huishouding voer(den). Met betrekking tot de door hem gestelde samenwoning heeft de man aangeboden te bewijzen dat de door de vrouw in 2001 aangeschafte tweede woning is gekocht om voor de man een zogenaamd postadres te creëren; voorts heeft hij betoogd dat het nog maar de vraag is hoe relevant samenwoning is voor de toepassing van art. 1:160 BW nu de samenwoningsplicht binnen het huwelijk is afgeschaft.

De vrouw heeft haar verweer gehandhaafd; zij heeft in dat verband benadrukt dat van een samenwonen in de periode na de echtscheiding van [betrokkene 1] geen sprake is geweest en dat zij haar tweede woning geenszins heeft gekocht om aldus een postadres voor [betrokkene 1] te creëren en dat zij deze woning aan [betrokkene 1] heeft doorverkocht voor een marktcomforme prijs.

6. Het hof te Leeuwarden heeft bij beschikking van 21 mei 2003 de beschikking van de rechtbank vernietigd en voor recht verklaard dat de alimentatieverplichting van de man is geëindigd met ingang van 27 december 2001, met veroordeling van de vrouw tot terugbetaling aan de man van hetgeen zij vanaf 27 december 2001 aan partneralimentatie heeft genoten. Het hof heeft daartoe als volgt overwogen.

Het hof heeft vooropgesteld dat de vrouw in de periode van 9 maart tot eind mei 2000 een affectieve relatie heeft gehad met [betrokkene 1]. Vervolgens heeft het hof - uitvoerig citerend uit overgelegde brieven die door de vrouw na de beëindiging van haar relatie met [betrokkene 1] in 2000 aan deze zijn verzonden - overwogen dat in de periode 9 maart tot eind mei 2000 tussen de vrouw en [betrokkene 1] een affectieve relatie heeft bestaan van duurzame aard, dat de vrouw en [betrokkene 1] elkaar wederzijds hebben verzorgd, met elkaar hebben samengewoond en ook een gemeenschappelijke huishouding hebben gevoerd. Voorts heeft het hof uit de inhoud van de brieven afgeleid dat de vrouw heeft getracht met allerlei maatregelen en/of door middel van afspraken met [betrokkene 1] de waarheid ter zake van de aard en inhoud van deze relatie/samenleving te verhullen teneinde haar recht op partneralimentatie veilig te stellen. Het hof heeft daarop - onder verwijzing naar HR 13 juli 2001, NJ 2001, 586, m.nt. Wortmann - geoordeeld dat de samenleving in de periode van 9 maart tot eind mei 2000 niet valt onder de reikwijdte van art. 1:160 BW nu [betrokkene 1] in die periode nog gehuwd was.

Het hof heeft geconstateerd dat nu het huwelijk van [betrokkene 1] pas op 27 december 2001 door echtscheiding is ontbonden, het beroep van de man op art. 1:160 BW slechts kan worden gehonoreerd ingeval er ná 26 december 2001 op enig moment sprake is geweest van een samenleving als bedoeld in deze bepaling.

Vooropstellend dat de in december 2000 wederom aangevangen en nog steeds voortdurende relatie tussen de vrouw en [betrokkene 1] ook over de periode ná 26 december 2001 kan worden aangemerkt als een affectieve relatie van duurzame aard, heeft het hof geconstateerd dat de vraag voorligt of ook is voldaan aan de overige vereisten van een samenleven als bedoeld in art. 1:160 BW. Het hof heeft deze vraag bevestigend beantwoord. Daartoe heeft het hof - in rechtsoverweging 5.6 - overwogen het "in het licht van hetgeen hierna zal worden overwogen" aannemelijk te achten dat de vrouw en [betrokkene 1] vanaf 27 december 2001 hebben samengeleefd als bedoeld in art. 1:160 BW en dat "als ongeloofwaardig dient te worden gepasseerd" het door de vrouw daartegen aangevoerde verweer inhoudende - aldus het hof in rechtsoverweging 5.5 - dat [betrokkene 1] immer over zelfstandige woonruimte heeft beschikt en nog steeds beschikt, dat [betrokkene 1] de extra kosten die voortvloeien uit zijn verblijf gedurende de weekeinden bij de vrouw en uit de samen doorgebrachte vakanties, aan haar heeft vergoed c.q. vergoedt en dat [betrokkene 1] zijn financiën van die van de vrouw gescheiden houdt.

Het hof heeft in dat verband - in rechtsoverweging 5.7 - overwogen allereerst mee te wegen dat al hetgeen de vrouw ten verwere met betrekking tot de periode vanaf december 2000 heeft aangevoerd, moet worden bezien in het licht van het gegeven dat uit 's hofs overwegingen met betrekking tot de periode 9 maart tot eind mei 2000 blijkt dat de vrouw de waarheid omtrent de aard en inhoud van haar relatie/samenleving met [betrokkene 1] heeft trachten te verhullen teneinde haar partneralimentatie veilig te (kunnen) stellen. Vervolgens heeft het hof - in rechtsoverweging 5.8 - uit hetgeen in de procedure namens de vrouw naar voren is gebracht afgeleid dat een zodanige intentie nog steeds aanwezig is. Het hof heeft - in rechtsoverweging 5.9 - voorts nog geoordeeld dat nu sprake is van een duurzame affectieve relatie tussen de vrouw en [betrokkene 1] en nu bij Wet van 31 mei 2001, Stb. 2001, 275 de samenwoningsverplichting tussen echtgenoten (artikel 1:83 BW) met ingang van 22 juni 2001 is geschrapt, ook een samenzijn gedurende de weekeinden en vakanties, kan worden aangemerkt als een samenwonen. In rechtsoverweging 5.10-5.20 heeft het hof het aannemelijk geacht dat de woning die de vrouw aan [betrokkene 1] in januari 2002 heeft verkocht en geleverd, door de vrouw is aangekocht met zo niet uitsluitend dan toch voornamelijk het doel deze aan [betrokkene 1] ter beschikking te (kunnen) stellen. In rechtsoverweging 5.21-5.25 heeft het hof het niet aannemelijk geacht dat het door [betrokkene 1] aan de vrouw betaalde bedrag inderdaad de extra kosten dekt dan wel kan dekken; in rechtsoverweging 5.26-5.27 heeft het hof de stelling van de vrouw dat [betrokkene 1] en zij hun financiële zaken strikt gescheiden houden, afgedaan met de overweging dat het reeds op grond van al het vorenstaande aannemelijk acht dat ook dit slechts een (juridische) constructie is teneinde de partneralimentatie veilig te stellen. Ten slotte heeft het hof in rechtsoverweging 5.28 aangegeven bij zijn oordeel te betrekken dat de vrouw heeft erkend dat [betrokkene 1] in het kader van zijn eigen echtscheidingsprocedure ter onderbouwing van zijn stelling herinrichtingskosten te hebben gemaakt, facturen/bonnen heeft overgelegd welke betrekking hebben op door de man en/of de vrouw aangeschafte zaken; het hof heeft overwogen ook hieruit af te leiden dat de vrouw en [betrokkene 1] kennelijk bereid zijn elkaar te helpen en te ondersteunen teneinde het door ieder van hen nagestreefde doel te bereiken.

Het hof heeft geconcludeerd dat de verplichting van de man om uit hoofde van de echtscheiding levensonderhoud aan de vrouw te verschaffen met ingang van 27 december 2001 is geëindigd en dat de vrouw derhalve de door haar vanaf genoemde datum genoten partneralimentatie aan de man dient terug te betalen; het hof heeft daarbij laten meewegen dat de vrouw heeft erkend dat zij over een aanzienlijk vermogen beschikt.

8. Middelonderdeel 1 (aangeduid als klacht 1) komt op tegen rechtsoverweging 5.9 van 's hofs beschikking, waarin het hof heeft overwogen dat nu de samenwoningsverplichting van echtgenoten (art. 1:83 BW) bij Wet van 31 mei 2001, Stb. 2001, 275 met ingang van 22 juni 2001 is geschrapt, ook een samenzijn gedurende de weekeinden en vakanties kan worden aangemerkt als een samenwonen. Het middelonderdeel betoogt dat 's hofs oordeel getuigt van een onjuiste rechtsopvatting omdat het daadwerkelijk samenwonen gedurende een lange periode (derhalve niet reeds samenwonen in de weekeinden en in vakanties) een constitutief vereiste is voor een potentieel geslaagd beroep op art. 1:160 BW, óók na schrapping van de wettelijke samenwoningsplicht tussen echtgenoten.

Middelonderdeel 2 (aangeduid als klacht 2) komt op tegen de rechtsoverwegingen 5.6-5.8 en 5.10-5.29, waarin het hof heeft geoordeeld het aannemelijk te achten dat de vrouw en [betrokkene 1] geacht kunnen worden vanaf 27 december 2001 te hebben samengeleefd als bedoeld in art. 1:160 BW en dat het door de vrouw daartegen gevoerde verweer als ongeloofwaardig dient te worden gepasseerd. Subonderdeel 2.2 (subonderdeel 2.1 bevat geen klacht) neemt tot uitgangspunt dat het hof kennelijk zijn beslissing mede heeft gebaseerd op het oordeel dat aannemelijk is dat de vrouw en [betrokkene 1] bewust hebben gekozen voor een LAT-relatie teneinde de alimentatieaanspraken van de vrouw jegens de man veilig te stellen en dat die omstandigheid maakt dat sprake is van een "schijnconstructie", zodat aan het niet voldaan zijn van de eis van samenwonen geen doorslaggevende betekenis kan worden toegekend. Geklaagd wordt dat dit oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting omdat het een alimentatiegerechtigde en de nieuwe partner vrijstaat hun relatie zodanig in te richten dat deze niet valt onder het bereik van art. 1:160 BW. Subonderdeel 2.3 klaagt dat voorzover de uitspraak van het hof aldus zou moeten worden gelezen dat het hof zijn beslissing dat sprake is van een schijnconstructie (mede) baseert op zijn impliciete oordeel dat de vrouw en [betrokkene 1] feitelijk wel degelijk samenwonen en een gezamenlijke huishouding voeren en dat slechts sprake is van het aanhouden van gescheiden adressen, dat oordeel onvoldoende (begrijpelijk) is gemotiveerd omdat het hof dit niet expliciet vaststelt en evenmin aangeeft op grond van welke feiten en omstandigheden het tot dat oordeel is gekomen.

10. Middelonderdeel 2.3 gaat veronderstellenderwijs ervan uit dat 's hofs beschikking inderdaad aldus moet worden gelezen dat het hof heeft geoordeeld (zij het naar het oordeel van het middel slechts "impliciet") dat de vrouw en [betrokkene 1] feitelijk wel degelijk samenwonen en een gezamenlijke huishouding voeren. Ik behandel eerst dit middelonderdeel nu - aangenomen althans dat mijn lezing van 's hofs beschikking juist is - het tegen rechtsoverweging 5.9 gerichte middelonderdeel 1 geen bespreking behoeft ingeval middelonderdeel 2.3 faalt.

De in middelonderdeel 2.3 vervatte klacht dat 's hofs oordeel onvoldoende begrijpelijk is gemotiveerd omdat het hof niet expliciet vaststelt dat de vrouw en [betrokkene 1] feitelijk wel degelijk samenwoonden en een gezamenlijke huishouding voerden, faalt omdat het hof dat expliciet weergaf wat het verweer van de vrouw inhield, mocht volstaan met de overweging dat het dit verweer van de vrouw als ongeloofwaardig passeerde. Het hof was niet gehouden daarnaast nog eens expliciet vast te stellen dat zulks meebracht dat het ervoor moet worden gehouden dat de vrouw en [betrokkene 1] feitelijk samenwoonden en een gezamenlijke huishouding voerden; 's hofs overweging is voldoende duidelijk. De in subonderdeel 2.3 voorts vervatte klacht dat het hof niet aangeeft op grond van welke feiten en omstandigheden het tot zijn gewraakte oordeel is gekomen, mist feitelijke grondslag; het hof heeft zijn oordeel in de rechtsoverwegingen 5.7-5.8 en 5.10-29 uitvoerig gemotiveerd; waarom deze motivering niet (voldoende) begrijpelijk zou zijn, wordt door het middel niet aangegeven.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden