Parket bij de Hoge Raad, 17-12-2004, AR2391, C03/250HR

Conclusie inzake:

[Eiser]

tegen

Staat der Nederlanden

In dit geding wordt aan de Staat een onrechtmatige daad verweten, verband houdend met de wijze waarop een ambtenarenzaak door de bestuursrechter is afgehandeld.

1. De feiten en het procesverloop

1.1. In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten(1):

Aan dit verzoek is de opvatting ten grondslag gelegd dat alle voor [eiser] ongunstige ambtsberichten die verband houden met zijn opvatting inzake de onrechtmatigheid van het gebruik van kernwapens onrechtmatig zijn. In deze opvatting is [eiser] gesterkt door de advisory opinion van het Internationaal Gerechtshof van 8 juli 1996 inzake de rechtmatigheid van kernwapens.

1.1.2. De staatssecretaris van Defensie heeft bij besluit van 3 april 1997 het verzoek van [eiser] afgewezen. Ten aanzien van het verzoek om toezending van documenten heeft de staatssecretaris overwogen dat [eiser] reeds over alle documenten beschikte. Ten aanzien van de overige punten heeft de staatssecretaris geoordeeld dat deze neerkomen op een verzoek om terug te komen van eerdere, ten aanzien ten aanzien van [eiser] in rechte onaantastbaar geworden besluiten. Hij heeft daarbij als zijn oordeel te kennen gegeven dat er geen veranderde omstandigheden zijn aan te wijzen die een nieuw besluit zouden kunnen rechtvaardigen.

1.1.5. [Eiser] heeft hoger beroep ingesteld tegen de uitspraak van 23 december 1997, maar vergeefs. Op 18 juli 2002 heeft de Centrale Raad van Beroep de uitspraak van de rechtbank bevestigd (TAR 2002, 159).

Met betrekking tot grondslag B overwoog de rechtbank:

"Het betoog van [eiser] dat de rechtbank in haar uitspraak van 23 december 1997 willens en wetens aan de namens hem ingediende stukken voorbij is gegaan en dat de rechtbank zich partijdig heeft gedragen door zonder meer, volstrekt ongemotiveerd en in weerwil van algemeen bekende, althans kenbare gegevens voorbij te gaan aan hetgeen door of namens [eiser] is gesteld of dat af te wijzen, kan niet in deze civiele procedure aan de orde gesteld worden, omdat dit alles de inhoud van de uitspraak van 23 december 1997 zelf raakt en onderwerp is van het bij de Centrale Raad van Beroep ingestelde beroep."

1.5. [Eiser] heeft zowel tegen de beslissing van de rolrechter als tegen het eindvonnis hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof te 's-Gravenhage. Bij memorie van antwoord heeft de Staat de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep d.d. 18 juli 2002 in het geding gebracht waarbij de uitspraak van de rechtbank (sector bestuursrecht) is bevestigd.

1.6. Na wederzijds pleidooi heeft het hof bij arrest van 13 maart 2003 het vonnis waarvan beroep bekrachtigd.

1.7. Namens [eiser] is tijdig beroep in cassatie ingesteld. De Staat heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk laten toelichten. [Eiser] heeft gerepliceerd.

2. Bespreking van de cassatiemiddelen

2.1. De bestuursrechtelijke voorgeschiedenis van het geschil, in het bijzonder de inhoud van de in de vordering bedoelde ambtsberichten, is te kennen uit een reeks uitspraken van de Centrale Raad van Beroep in militaire ambtenarenzaken waarin [eiser] partij is geweest(3).

2.2. De rechtbank (sector bestuursrecht) heeft de beschikking d.d. 19 juni 1997 waartegen het bestuursrechtelijke beroep was gericht(4) opgevat als een weigering van de staatssecretaris om terug te komen van eerder genomen, in rechte onaantastbaar geworden besluiten. Naar vaste rechtspraak van de bestuursrechter kan een dergelijke weigering slechts in zeer beperkte mate worden getoetst. De weigering van een bestuursorgaan om terug te komen van een in rechte onaantastbaar geworden besluit dient door de bestuursrechter te worden geëerbiedigd tenzij aan het eerdere besluit zodanige gebreken kleven, dan wel zich zodanige nieuwe (art. 4:6 Awb) omstandigheden hebben voorgedaan, dat het bestuursorgaan in redelijkheid niet heeft kunnen weigeren van dat besluit terug te komen. De rechtbank (sector bestuursrecht) mocht en moest zich dus beperken tot de beantwoording van die vraag.

2.3. Middel I heeft betrekking op de verwerping van de grieven tegen de weigering van de rolrechter om [eiser] in eerste aanleg toe te laten tot pleidooi. Het hof heeft overwogen dat [eiser] geen belang heeft bij deze grieven: een gegrondbevinding van deze grieven zou het hof immers niet ontslaan van zijn verplichting zelfstandig na te gaan of de overige grieven gegrond zijn. Bovendien heeft [eiser] in hoger beroep zijn zaak alsnog kunnen bepleiten, zodat een mogelijk verzuim daarmee hersteld is (rov. 2).

2.4. Het hof heeft in zijn redenering veronderstellenderwijs aangenomen dat [eiser] in eerste aanleg het recht had te worden toegelaten tot pleidooi. Die veronderstelling stemt overeen met hetgeen [eiser] in zijn grieven had beoogd. Terzijde merk ik op dat deze veronderstelling juist is: aan het destijds geldende art. 144 lid 1 (oud) Rv kon [eiser] het recht ontlenen te worden toegelaten tot pleidooi tenzij de rechter - kort gezegd - duidelijk kan maken dat en waarom het verzoek strijdig is met een behoorlijke procesorde(5).

2.5. Onderdeel I.1 klaagt dat het hof in rov. 2 miskent dat de weigering van de rolrechter [eiser] toe te laten tot pleidooi in strijd is met zijn recht op een openbare behandeling van zijn zaak. Volgens het middelonderdeel moet een vonnis, dat gewezen is met schending van het recht op een openbare behandeling van de zaak, op die grond reeds als onrechtmatig worden aangemerkt. Onderdeel I.2 voegt hieraan toe dat de rechtbank de schijn van partijdigheid heeft gewekt door aan [eiser] het recht op pleidooi te onthouden in een zaak die betrekking had op onrechtmatige handelingen van andere leden van dezelfde rechtbank. Het middelonderdeel wijst op het belang van een publieke controle op de rechtspraak.

2.6. De klacht gaat voorbij aan de redenering van het hof. Het hof heeft, uitgaande van de hypothese dat [eiser] in eerste aanleg recht had op pleidooi, geen reden gezien om het vonnis van de rechtbank te vernietigen: [eiser] heeft in hoger beroep alsnog gelegenheid gehad zijn zaak te laten bepleiten. Daarmee is het veronderstelde gebrek geheeld.

2.7. Onderdeel I.3 bevat geen klacht. In de onderdelen I.4 en I.5 wordt geklaagd dat het hof miskent dat het rechtssysteem uitgaat van een volledige behandeling van de zaak in twee instanties. De klacht bedoelt kennelijk dat [eiser] zowel in eerste aanleg als in hoger beroep, dus tweemaal, recht had op pleidooi en nu slechts één keer gelegenheid heeft gehad om zijn zaak mondeling toe te lichten. Deze klacht leidt niet tot cassatie omdat zij de betekenis miskent van de devolutieve werking van het hoger beroep(6). Uitgaand van de veronderstelling dat de grieven tegen de weigering van pleidooi gegrond waren, behoorde het hof de zaak zelf af te doen door [eiser] alsnog gelegenheid te geven voor pleidooi en vervolgens over het materiële geschil te beslissen. Het hof had niet de mogelijkheid het vonnis van de rechtbank te vernietigen en de zaak terug te wijzen naar de rechtbank(7). Middel I leidt niet tot cassatie.

2.8. Middel II is gericht tegen rov. 4. Onderdeel II.1 klaagt dat het hof de grondslag van het geschil, zoals dit in de inleidende dagvaarding aan de rechtbank was voorgelegd, heeft verlaten. Onderdeel II.2 voegt hieraan toe dat het hof is uitgegaan van de onjuiste aanname dat [eiser] door middel van deze civiele procedure de uitspraak van 23 december 1997 heeft willen aanvechten. Het onderdeel wijst erop dat [eiser] in feitelijke instanties nadrukkelijk heeft gesteld dat hij in dit geding niet de juistheid of rechtmatigheid van de bestuursrechtelijke uitspraak aan de burgerlijke rechter ter beoordeling wil voorleggen en dat hij zijn vordering baseert op het onrechtmatig handelen van de rechtbank bij de voorbereiding van deze bestuursrechtelijke uitspraak(8).

Op de klachten van [eiser] tegen de zojuist aangehaalde rechtsoverweging kom ik terug bij de bespreking van middel III. In elk geval blijkt uit het citaat dat het hof het door [eiser] bedoelde onderscheid tussen zijn bezwaren tegen de uitspraak en de gestelde onrechtmatige daad heeft onderkend. Ook rov. 3, in cassatie niet bestreden, geeft aan dat het hof de grondslag van de vordering heeft gezien in de verwijten onder A en B die volgens de stellingen van [eiser] een onrechtmatige daad opleveren. De slotsom is dat de middelonderdelen II.1 en II.2 feitelijke grondslag missen.

2.10. Onderdeel II.3 betoogt dat, anders dan het hof overweegt, het gesloten systeem van rechtsmiddelen niet meebrengt dat een schending door de rechtbank van haar wettelijke verplichtingen jegens [eiser] niet kan leiden tot een verplichting van de Staat tot schadevergoeding. Onderdeel II.4 voegt hieraan toe dat een hoger beroep bij de Centrale Raad van Beroep hoogstens had kunnen leiden leiden tot een vernietiging van de uitspraak van de rechtbank (sector bestuursrecht), maar nimmer tot het oordeel dat de rechtbank jegens [eiser] onrechtmatig heeft gehandeld en de Staat dientengevolge schadeplichtig is.

2.11. In HR 3 december 1971, NJ 1972, 137 m.nt. GJS, werd aan de Hoge Raad de vraag voorgelegd of een partij die zich benadeeld voelt door een rechterlijke beslissing waarbij zij in het ongelijk is gesteld, een vordering uit onrechtmatige daad kan instellen tegen de Staat op grond dat de rechter bij het geven van die beslissing niet de vereiste zorgvuldigheid heeft betracht. De Hoge Raad beantwoordde deze vraag ontkennend, daarbij overwegend dat uitsluitend de wetgever bepaalt in welke gevallen een rechtsmiddel openstaat. Daarmee onverenigbaar zou zijn dat de in het ongelijk gestelde partij de gelegenheid zou hebben langs de weg van een vordering op grond van onrechtmatige daad de juistheid van een rechterlijke beslissing nogmaals tot onderwerp van een nieuw geding te maken en deze daardoor op andere wijze dan in de wet is voorzien ter toetsing te brengen. Slechts indien bij de voorbereiding van de rechterlijke beslissing zó fundamentele rechtsbeginselen zijn veronachtzaamd dat van een eerlijke en onpartijdige behandeling van de zaak niet meer kan worden gesproken én tegen de beslissing geen rechtsmiddel openstaat noch heeft opengestaan, kan de Staat terzake van een schending van art. 6 lid 1 EVRM aansprakelijk worden gesteld(9).

2.12. In de vakliteratuur zijn bezwaren geuit tegen deze maatstaf omdat, ook al zijn niet zó fundamentele rechtsbeginselen veronachtzaamd dat niet langer kan worden gesproken van een eerlijke en onpartijdige behandeling van de zaak, toch wel mogelijk is dat (evidente) fouten zijn gemaakt in een rechterlijke beslissing of bij de voorbereiding daarvan. Weliswaar kan de rechter daarvoor niet persoonlijk aansprakelijk worden gesteld (zie art. 42 WRRA), en is het ook niet gewenst aan het gezag van gewijsde van de rechterlijke beslissing te tornen ten opzichte van de wederpartij, behoudens in die gevallen waarin herroeping mogelijk is (art. 382 e.v. Rv), maar dat behoeft volgens de schrijvers niet in de weg te staan aan toewijzing van een vordering tegen de Staat tot schadevergoeding. Teneinde een opeenstapeling van procedures te voorkomen waarin telkens opnieuw de inhoud van eerdere rechterlijke beslissingen ter discussie wordt gesteld (lites finiri oportet), is voorgesteld uitsluitend in evidente gevallen een aansprakelijkheid van de Staat aan te nemen(10). Ik noem van de schrijvers in het bijzonder A.S. Hartkamp, die een lans heeft gebroken voor een verruiming van de aansprakelijkheidsgrens. Hij is evenwel van mening dat, teneinde ondergraving van het stelsel van rechtsmiddelen te voorkomen, geen vergoeding mag worden gevorderd van door een rechterlijke fout geleden schade, die door een corrigerende uitspraak in hogere instantie nog kan worden (of had kunnen worden) voorkomen of hersteld. Verder zal de aansprakelijkheid z.i. beperkt moeten blijven tot aperte en verwijtbare fouten(11). Ik breng in herinnering dat de hoogste Belgische rechter wel aansprakelijkheid van de Staat heeft aanvaard in een geval waarin een rechterlijke beslissing (tot faillietverklaring) in beroep werd vernietigd, met welke vernietiging de schade van de gefailleerde ten gevolge van de uitspraak van de eerste rechter niet was weggenomen(12).

2.13. Het hof heeft toepassing gegeven aan de in alinea 2.11 genoemde vaste jurisprudentie van de Hoge Raad. Bij toepassing van dat criterium, moet de slotsom zijn dat het hof tot het oordeel kon komen dat de bezwaren van [eiser] onder A en B, die - niettegenstaande het door hem gemaakte onderscheid - in wezen gericht zijn tegen de voor hem onbevredigende motivering van de beslissing van de rechtbank (sector bestuursrecht) d.d. 23 december 1997, niet met vrucht in een procedure bij de burgerlijke rechter kunnen worden aangevoerd als grondslag voor een vordering tegen de Staat op grond van onrechtmatige rechtspraak. Zou een ruimer criterium worden aanvaard overeenkomstig de opvatting van Hartkamp, dan staat aan toewijzing van de onderhavige vordering in de weg dat [eiser] de onder A en B genoemde bezwaren tegen de weergave van zijn stellingen en tegen de feitenvaststelling in de uitspraak van 23 december 1997 en tegen de wijze waarop deze uitspraak is voorbereid (met inbegrip van zijn klacht dat de rechtbank geheel en ongemotiveerd voorbij is gegaan aan al datgene wat [eiser] in de bestuursrechtelijke procedure had aangevoerd) in hoger beroep heeft kunnen voorleggen aan de Centrale Raad van Beroep(13).

2.14. Wanneer een nóg ruimer criterium zou worden gehanteerd, leidt ook dit niet tot het door [eiser] beoogde resultaat. Dit vereist een korte toelichting(14). Uit de inleidende dagvaarding blijkt de reden waarom [eiser] naast de Centrale Raad van Beroep ook de burgerlijke rechter heeft benaderd met zijn bezwaren. [Eiser] is van mening dat toen hij nog als luchtmachtofficier in werkelijke dienst was, de rechtspositionele maatregelen tegen hem zijn getroffen omdat zijn publiekelijk uitgedragen opvatting - heel kort samengevat: dat het in de NAVO-strategie voorziene gebruik van kernwapens naar regels van humanitair oorlogsrecht ongeoorloofd is en dat, indien daartoe een dienstbevel aan een militair zou worden gegeven, dit bevel onrechtmatig zou zijn - niet door de minister van Defensie werd goedgekeurd en/of omdat aan zijn loyaliteit als officier werd getwijfeld. [Eiser] had verwacht dat de minister en vervolgens de bestuursrechter zich inhoudelijk over dit vraagstuk zou uitspreken(15). Volgens [eiser] heeft de rechtbank (sector bestuursrecht) in haar uitspraak van 23 december 1997 ten onrechte een beslissing over het bedoelde vraagstuk ontweken door te overwegen "dat in de ambtsberichten niet eisers standpunt inzake kernwapens als zodanig is gelaakt, noch het feit dat hij zijn mening uitte, doch enkel de wijze waarop hij als officier van de Koninklijke Luchtmacht zijn mening naar buiten bracht". Naar de mening van [eiser] is deze feitenvaststelling onjuist, omdat op talrijke plaatsen in de door hem aan de rechtbank (sector bestuursrecht) overgelegde bewijsstukken en uit openbare (met name parlementaire) documenten blijkt dat de tegen hem getroffen rechtspositionele maatregelen wel degelijk waren gebaseerd op (het uitdragen van) zijn standpunt inzake kernwapens. Hij heeft dit onder woorden gebracht in de onder A en B genoemde verwijten.

2.15. De uitspraak van 23 december 1997 is bevestigd door de Centrale Raad van Beroep op 18 juli 2002. Daarmee staat in rechte vast dat de staatssecretaris van Defensie in redelijkheid een afwijzende beslissing heeft kunnen nemen op het verzoek van [eiser] om terug te komen van de eerdere, in rechte onaantastbare beschikkingen die ten aanzien van [eiser] zijn genomen(16). Blijkens rov. 5.7 - 5.9 van de uitspraak van 18 juli 2002 is voor de desbetreffende rechtspositionele besluiten van belang geweest dat [eiser] "bij de polariserende wijze waarop hij zijn mening inzake het bezit en de inzet van kernwapens binnen de krijgsmacht te berde bracht niet de terughoudendheid en voorzichtigheid in acht nam die van een beroepsofficier mochten worden verwacht". Dit oordeel bevestigt dat de rechtbank geen fout, en zeker niet een evidente fout, heeft gemaakt door te overwegen dat het in deze beschikkingen ging om de wijze waarop [eiser] als officier van de Koninklijke Luchtmacht zijn mening naar buiten bracht.

2.16. In feitelijke instanties heeft [eiser] aangevoerd dat er toch ruimte moet zijn voor een toetsing door de burgerlijke rechter: zelfs al zou de uitspraak van de rechtbank in hoger beroep worden vernietigd, [eiser] ondervindt toch nadeel van de handelwijze van de rechtbank (sector bestuursrecht): materieel in de vorm van hogere proceskosten, omdat als gevolg van de handelwijze van de rechtbank de bestuursrechtelijke zaak in twee instanties moest worden behandeld; immaterieel, omdat de rechtbank (sector bestuursrecht), door in het geheel niet in te gaan op zijn stellingen, blijk heeft gegeven van minachting voor de persoon van [eiser] en zijn gewetensvolle streven(17).

2.17. Voor zover het cassatiemiddel op dat argument steunt, komt het mij voor dat [eiser] geen belang heeft bij de klacht omdat zij in geen geval tot toewijzing van zijn vordering leidt. Het bestuursprocesrecht voorziet in een vergoeding van het griffierecht bij gegrondverklaring van het (hoger) beroep en in een exclusieve mogelijkheid van een proceskostenveroordeling (art. 8:74 resp. 8:75 Awb). Dit stelsel sluit een vordering bij de burgerlijke rechter tot vergoeding van proceskosten gemaakt in de bestuursrechtelijke beroepsprocedure uit. Voor wat betreft de gestelde immateriële schade staat art. 6:106 BW aan de vordering in de weg. Voor zover bedoeld mocht zijn dat hier sprake is van een aantasting in de persoon als bedoeld in art. 6:106, lid 1 aanhef en onder b, BW, miskent de vordering de eisen die in de rechtspraak worden gesteld aan de aard en ernst van de aantasting(18).

2.18. Subsidiair ben ik van mening dat dit geval illustreert waarom, ondanks de in de vakliteratuur gerezen bedenkingen tegen het arrest van 3 december 1971 en tegen de daarop voortbouwende jurisprudentie, reden is voor enige terughoudendheid bij het aannemen van aansprakelijkheid van de Staat voor fouten in rechterlijke uitspraken of voor fouten, door rechters gemaakt bij de voorbereiding van rechterlijke uitspraken. Het is nodig de (bestuurs)rechter enige armslag te gunnen bij de lezing en samenvatting van de gedingstukken en bij de waardering van de feiten. Het bestreden arrest geeft niet blijk van een te grote terughoudendheid. De reden waarom de rechtbank (sector bestuursrecht) niet in volle omvang kon ingaan op de in alinea 2.14 bedoelde stellingen van [eiser] is hiervoor, in alinea 2.2, uiteengezet. Op het voorgaande stuiten alle klachten van middel II af.

2.19. Middel III is gericht tegen rov. 5. Onderdeel III.1, dat klaagt over de eerste volzin van rov. 5, mist feitelijke grondslag: het hof doelt in deze volzin kennelijk op het standpunt van [eiser] dat naast zijn appel op de Centrale Raad van Beroep ruimte is voor een vordering bij de burgerlijke rechter op grond van een onrechtmatige daad (zie alinea 2.14). Anders dan het middelonderdeel veronderstelt, noopte de vaststelling dat de rechtbank (sector bestuursrecht) kennis had genomen van alle door of namens [eiser] ingediende stukken geenszins tot de gevolgtrekking dat de rechtbank in de uitspraak van 23 december 1997 "weloverwogen en bewust een onjuiste voorstelling van zaken heeft gegeven en zodoende valsheid in geschrifte heeft gepleegd".

2.20. Onderdeel III.2 klaagt dat de tweede volzin van rov. 5 berust op een verkeerde lezing van hetgeen door [eiser] was gesteld. Volgens het onderdeel is zonneklaar dat [eiser] niet heeft bedoeld aan zijn vordering ten grondslag te leggen dat de rechtbank (sector bestuursrecht) onrechtmatig zou hebben gehandeld door het beroep ongegrond te verklaren. [Eiser] heeft slechts bedoeld dat het onrechtmatig handelen hierin bestaat dat de rechtbank (sector bestuursrecht) zich partijdig heeft gedragen door zonder meer, volstrekt ongemotiveerd en in weerwil van algemeen bekende gegevens (zie alinea 2.14 hiervoor), voorbij te gaan aan hetgeen door [eiser] was gesteld of dat af te wijzen.

2.21. Uit rov. 3, onder b, blijkt dat het hof de grondslag van de vordering heeft verstaan op de wijze waarop deze volgens dit middelonderdeel had moeten worden verstaan. De klacht mist daarom feitelijke grondslag. De cassatiedagvaarding (blz. 17-19) bevat een nadere uitwerking. Deze komt in essentie neer op het hiervoor in alinea 2.14 samengevatte standpunt van [eiser]. Ook deze klacht miskent dat aan de rechtbank (sector bestuursrecht) niet een beroep van [eiser] ter beslissing voorlag tegen de ambtsberichten en de daarop gebaseerde rechtspositionele beslissingen - daarover was reeds in de eerdere procedures tot in hoogste instantie beslist -, maar uitsluitend de vraag of de staatssecretaris van Defensie in redelijkheid heeft kunnen weigeren terug te komen op de eerdere, in rechte onaantastbaar geworden besluiten. Zoals de Centrale Raad van Beroep in rov. 5.6 van zijn uitspraak van 18 juli 2002 nader heeft uiteengezet, behoefde de advisory opinion van het Internationaal Gerechtshof niet te leiden tot het oordeel dat de gewraakte rechtspositionele beslissingen, naar de inzichten van destijds, als onrechtmatig ten opzichte van [eiser] zouden moeten worden aangemerkt. Het beperkte toetsingskader maakt dat de rechtbank (sector bestuursrecht) niet toekwam, en niet behoefde toe te komen, aan een uitspraak ten gronde over het vraagstuk van de rechtmatigheid van dienstbevelen tot het gebruikmaken van kernwapens(19). Onderdeel III.2 leidt om deze reden niet tot cassatie. De niet nader uitgewerkte subsidiaire motiveringsklacht behoeft verder geen besprekening. Onderdeel III.3 mist naast het voorgaande zelfstandige betekenis en kan om dezelfde reden worden verworpen.

2.22. Middel IV klaagt dat het hof zich geen eerlijke en onpartijdige rechter heeft betoond. Inhoudelijk is het middel slechts een herhaling van klachten die in het kader van middel II reeds naar voren zijn gebracht: volgens het middel heeft het hof miskend dat [eiser] niet een uitspraak van de burgerlijke rechter heeft verzocht over bezwaren die aan de Centrale Raad van Beroep waren voorgelegd, maar zijn vordering heeft gebaseerd op onrechtmatig handelen van de rechtbank (sector bestuursrecht) jegens hem.

2.23. Bij de beoordeling van een beroep op het ontbreken van onpartijdigheid van de rechter in de zin van art. 6, eerste lid, EVRM dient voorop te staan dat een rechter uit hoofde van zijn aanstelling moet worden vermoed onpartijdig te zijn, tenzij zich uitzonderlijke omstandigheden voordoen die zwaarwegende aanwijzingen opleveren voor het oordeel dat een rechter jegens een verdachte [lees in dit geval: jegens een procespartij] een vooringenomenheid koestert, althans dat de bij de verdachte dienaangaande bestaande vrees objectief gerechtvaardigd is(20).

2.24. Het daartoe gestelde, te weten dat het hof de stellingen van rekwirant op een verwrongen wijze heeft weergegeven die, gelet op de context van het geheel van de stellingen van rekwirant, niet getuigt van goede trouw, respectievelijk dat het hof in het geheel niet heeft gerespondeerd op de stellingname van rekwirant dat voor rechters en rechtbanken in het BW geen uitzonderingspositie is gecreëerd wat betreft de aansprakelijkheid voor schade die is veroorzaakt door een door hen gepleegde onrechtmatige daad, voldoet niet aan deze maatstaf. Voor zover het middel meent dat het hof in het geheel niet heeft gerespondeerd op zijn standpunt over onrechtmatige rechtspraak, mist de klacht feitelijke grondslag: het hof heeft zich aangesloten bij de vaste jurisprudentie van de Hoge Raad op dit punt. Voor zover het middel bedoelt dat die jurisprudentie heroverweging behoeft, mist de klacht zelfstandige betekenis naast middel II.

2.25. De slotsom is dat ook middel IV faalt, zodat het cassatieberoep kan worden verworpen.

3. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.