Parket bij de Hoge Raad, 24-11-2006, AY9222, C05/267HR

Rolnr. C05/267HR

Mr. D.W.F. Verkade

Zitting 8 september 2006

1. [Eiser 1]

2. [Eiseres 2]

'4.4 Met grief 1 bestrijdt [eiser] het oordeel van de rechtbank dat er geen causaal verband bestaat tussen de overtreding van artikel 25 sub b NR 1995 door de bank en de door [eiser] geleden schade.

In de toelichting op deze grief betoogt [eiser] dat de bank in strijd met artikel 25 NR 1995 heeft gehandeld door:

1. [eiser] bij Xernthe aan te brengen terwijl Xernthe geen vergunning had om als vermogensbeheerder op te treden;

2. effectentransacties van Xernthe te accepteren en uit te voeren terwijl Xernthe niet de ten processe bedoelde vergunning bezat.

4.5 Deze grief faalt. Daartoe wordt het volgende overwogen.

De op 13 september 2002 in het voorlopig getuigenverhoor gehoorde getuige [getuige 1] heeft onder meer verklaard: "(...) Toen ik bij Xernthe kwam, en dat was op een moment ongeveer (e)en half jaar voordat [eiser] cliënt werd, bestond Xernthe zo'n zes jaar. (....) Via een notariskantoor is [eiser] naar ons verwezen. Van Lanschot had daar niets mee van doen. (...)"

[Eiser] die ook in het kader van het voorlopig getuigenverhoor is gehoord (op 14 oktober 2002), heeft verklaard:

"Via een notariskantoor ben ik verwezen naar Xernthe, dat ook al de beleggingen deed voor een aantal cliënten van dat notariskantoor."

4.6 Op grond van deze verklaringen kan niet anders worden geconcludeerd dan dat [eiser] niet door de bank bij Xernthe is aangebracht.

Dat de bank [eiser] er niet op heeft gewezen dat Xernthe niet over een vergunning beschikte om als vermogensbeheerder op te treden voert evenmin tot de conclusie dat van 'aanbrengen' in de zin van art. 25 NR 1995 sprake is. In elk geval is de omstandigheid dat de bank [eiser] - desgevraagd - heeft bevestigd intensief met Xernthe samen te werken in dit verband onvoldoende.

4.8. Met grief 2 verwijt [eiser] de rechtbank dat zij eraan voorbijgegaan is dat tussen [eiser], Xernthe en de bank geen tripartiete overeenkomst is gesloten en dat de bank daarmee artikel 36 Besluit Toezicht effectenverkeer 1995 heeft overtreden en mitsdien onrechtmatig heeft gehandeld door effectenorders uit te voeren.

Ter toelichting op deze grief heeft [eiser] nog aangevoerd dat hij altijd geweigerd heeft de hem op 10 juli 1998 toegezonden tripartiete overeenkomst te ondertekenen en dat de bank de door Xernthe opgegeven effectentransacties die voor zijn rekening en risico kwamen, had behoren te weigeren.

4.9 Ook deze grief treft geen doel. Vast staat dat [eiser] wist dat Xernthe de voor zijn, [eiser]s, rekening en risico komende effectentransacties liet uitvoeren door de bank. Gesteld noch gebleken is dat hij daar ooit tegen geprotesteerd heeft, ook niet nadat hem op 10 juli 1998 de overeenkomst was voorgelegd (prod 3 cve).

Gesteld noch gebleken is voorts dat hij op enig moment aan de bank dan wel aan Xernthe te kennen heeft gegeven niet akkoord te gaan met de daarin opgenomen wijze van samenwerking tussen Xernthe, de bank en [eiser]. [Eiser] heeft althans niet toegelicht waarom hij weigerde te tekenen en/of gesteld dat hij de bank van zijn motieven voor weigering op de hoogte heeft gesteld. De inhoud van deze overeenkomst heeft hem er kennelijk niet toe gebracht zijn relatie met Xernthe te beëindigen dan wel Xernthe op te dragen met een andere bank in zee te gaan. [Eiser] heeft, in tegendeel, de relatie na ontvangst van de brief van 10 juli 1998 voortgezet. Het hof is van oordeel dat de rechtbank onder deze omstandigheden terecht aan het feit dat de tripartiete overeenkomst door [eiser] niet is ondertekend, geen betekenis heeft toegekend.

4.10 Grief 3 is gericht tegen de wijze waarop de rechtbank getoetst heeft of de bank haar zorg- c.q. waarschuwingsplicht jegens [eiser] is nagekomen. In de toelichting op deze grief voert [eiser] aan dat de rechtbank ten onrechte bij de bepaling van de zorgplicht van de bank uitgegaan is van de criteria die gehanteerd worden bij de beoordeling van de aansprakelijkheid voor schade ten gevolge van margeoverschrijding.

Het gaat, aldus [eiser], in casu om de zorgplicht van de bank jegens [eiser] die voortvloeit uit de onder meer in artikel 2 Algemene Bankvoorwaarden genoemde verplichtingen.

[Eiser] stelt dat de bank hem niet gewaarschuwd heeft voor een plotselinge verandering in het beleggingsbeleid en hem niet gevraagd heeft of hij die risico's wel wilde lopen. In dat verband wijst [eiser] op de volgende omstandigheden:

a. er was sprake van een dramatische risicoverhoging;

b. de bank was verplicht de hoogte van de marginverplichtingen te bewaken;

c. de bank wist dat de transacties niet paste binnen de strategie die Xernthe aan haar klanten had gepresenteerd;

d. de bank had bewerkstelligd dat [eiser] een vermogensbeheerovereenkomst had gesloten met Xernthe.

Voor zover mocht worden geoordeeld dat (slechts) Xernthe met betrekking tot het vermogensbeheer als wederpartij van de bank moet worden aangemerkt, dan nog geldt volgens [eiser] dat de bank jegens hem als "cliënt van de bank in economische zin" een zorgplicht heeft. In het licht van de door hem gestelde omstandigheden heeft de bank ook in dat opzicht onzorgvuldig gehandeld.

4.11 Bij de beantwoording van de vraag of de bank gehouden was om [eiser] te waarschuwen toen Xernthe op 2 oktober 1998 opdracht gaf tot verkoop van de lange calls en ook daarna - ongedekt - korte call opties bleef schrijven, is in de eerste plaats van belang dat [eiser] zijn vermogensbeheer in handen van Xernthe - een professioneel vermogensbeheerder - had gelegd. Dit neemt niet weg dat de bank - in elk geval - door het uitvoeren van de door Xernthe gegeven orders en de bekendheid met de beleggingsportefeuille van [eiser] ervan op de hoogte was dat [eiser] zich begaf in optietransacties.

Bij het bepalen van de omvang van de in dat licht te beschouwen zorgplicht is het volgende van belang. Door de bank is de stelling van [eiser], dat de bank op de hoogte was van de tussen Xernthe en [eiser] gemaakte afspraken over de wijze waarop het vermogensbeheer zou worden uitgevoerd, gemotiveerd betwist.

Uit de in het geding gebrachte stukken en de verklaringen van de in het voorlopig getuigenverhoor gehoorde getuigen kan niet worden afgeleid, dat de bank op de hoogte was van hetgeen [eiser] met Xernthe omtrent de wijze waarop Xernthe het vermogen van [eiser] zou beheren, zijn overeengekomen.

Nu [eiser] voorts geen bewijsaanbod heeft gedaan met betrekking tot deze stelling, moet er in rechte van worden uitgegaan dat de bank niet bekend was met de tussen [eiser] en Xernthe gemaakte afspraken aangaande het door Xernthe uit te voeren vermogensbeheer.

Dit betekent dat de bank [eiser] dus ook niet kon waarschuwen toen transacties werden uitgevoerd in afwijking van deze afspraken en de risico's voor [eiser] aanzienlijk toenamen (zo die stelling van [eiser] al juist is).

4.13 [Eiser] heeft in ieder geval in de maanden augustus, september en november 1998 telkens van de bank een overzicht ontvangen betreffende zijn margin-verplichtingen.

[Eiser] stelt weliswaar in oktober 1998 geen overzicht te hebben ontvangen, maar nu hij hierover nimmer bij de bank heeft gereclameerd kan aan deze stelling - zo die al juist is gelet op de gemotiveerde betwisting daarvan door de bank - geen betekenis worden gehecht.

Uit de omstandigheid dat de bank [eiser] maandelijks berichtte omtrent zijn marginverplichtingen kan niet anders worden afgeleid dan dat de bank voldoende uitvoering heeft gegeven aan haar verplichting inzake de bewaking van de hoogte van de marginverplichtingen.

Onder 4.6 werd reeds beslist dat niet is komen vast te staan dat de bank heeft bewerkstelligd dat [eiser] met Xernthe in zee ging.

Uit het vorenstaande volgt dat de bank haar zorg- en waarschuwingsplicht jegens [eiser] niet heeft geschonden. Grief 3 treft dus geen doel.

4.14 Met grief 4 komt [eiser] op tegen het oordeel van de rechtbank dat de bank gelet op de bij de bank bekende deskundigheid van Xernthe ervan uit mocht gaan dat Xernthe binnen de overeenkomst tussen Xernthe en [eiser], [eiser] juist voorlichtte.

Ook deze grief faalt.

Met de rechtbank is het hof van oordeel dat de bank ervan mocht uitgaan dat Xernthe, aan wie vergunning was verleend door de Stichting Toezicht Effectenverkeer voor het verrichten van diensten op het gebied van vermogensbeheer, haar informatieplicht jegens [eiser] zou nakomen.

4.15 [Eiser] heeft ook geen omstandigheden gesteld op grond waarvan de bank had behoren te twijfelen aan de deskundigheid en professionaliteit van Xernthe.

De in de memorie van grieven onder 6.1 genoemde omstandigheden kunnen in deze geen rol spelen, reeds omdat er daar ten onrechte, zoals hierboven onder 4.11 overwogen, van wordt uitgegaan dat de bank bekend was met de afspraken tussen [eiser] en Xernthe aangaande het vermogensbeheer door Xernthe.

4.16 Grief 5 bestrijdt het oordeel van de rechtbank dat de bank slechts uitvoerder was van de door Xernthe opgedragen transacties en bewaarder van de effecten.

In de toelichting op deze grief voert [eiser] nog aan dat de samenwerking tussen de bank en Xernthe verder ging dan arrangementsafspraken en het verrichten van uitvoeringshandelingen.

Ook in het kader van deze grief heeft [eiser] aangevoerd dat de bank een grote rol gespeeld heeft in de beslissing van [eiser] om zijn vermogen door Xernthe te laten beheren.

4.3. In de onderhavige zaak gaat het echter niet alleen om de relatie tussen de Bank en (rekeninghouder) [eiser]. Bij het vaststellen van de omvang van de zorgplicht van de Bank moet tevens rekening worden gehouden met de positie van Xernthe, de vermogensbeheerder. Wij hebben hier met andere woorden te maken met een tripartiete relatie tussen de Bank, Xernthe en [eiser]. Een dergelijke relatie ontstaat als de effecteninstelling(8) waarbij de belegger cliënt is geen kredietinstelling (lees: bank) is en de belegger dus geen geld- of effectenrekening bij die effecteninstelling kan aanhouden. Daartoe moet dan een bank worden ingeschakeld.(9)

In dit verband merk ik - vooruitlopend op een van de klachten hierover - alvast op dat aan effectendienstverlening ingevolge art. 36 Besluit toezicht effectenverkeer 1995 een schriftelijke overeenkomst ten grondslag dient te liggen.(10) Van 1 januari 1998 tot 31 januari 1999 (de periode waarop de onderhavige procedure ziet) luidde het eerste lid van deze bepaling als volgt:

'Een instelling sluit met iedere cliënt een schriftelijke overeenkomst die de uitsluitende grondslag vormt voor de diensten die de instelling in de uitoefening van haar bedrijf voor de cliënt verricht.'

4.4. De zorgplicht van de bank in de tripartiete relatie als hiervoor bedoeld is beperkt.(11) Zo behoeft de Bank in een dergelijke relatie geen cliëntprofiel op te maken en behoeft zij de belegger in beginsel niet voor te lichten over risico's die hij gaat nemen. Voorts is het niet aan de bank om zich te bemoeien met advisering of beheer. Evenmin is zij verantwoordelijk voor het doorgeven van orders. Zij is in die relatie echter wel verantwoordelijk voor het afhandelen van de transacties, het verschaffen van afschriften en overzichten en voor de marginbewaking en de kredietbewaking.(12) Op het begrip 'margin' kom ik hierna, onder 4.7, terug.

De taakverdeling tussen de vermogensbeheerder en de bank in een tripartiete relatie brengt dus mee dat de bank in een dergelijke relatie in beginsel niet aansprakelijk is voor beheer of advies. Dit uitgangspunt kwam aan de orde in een zaak waarin aan een bank, als bewaarder van de gelden en effecten onder beheer bij de tripartiete relatie, het verwijt werd gemaakt dat bepaalde problemen bij het beheer waren ontstaan. Ten aanzien hiervan oordeelde de Klachtencommissie van het Dutch Securities Institute (DSI) in 2001:

Het kopen en schrijven van call opties

4.7. Het ging om het kopen en schrijven (verkopen) van zogenoemde call opties.(15) Een call optie geeft de koper het recht de onderliggende waarde tegen een vastgestelde uitoefenprijs te kopen.(16) Voor dat recht betaalt de koper van de optie een premie. De premie komt ten goede aan degene die de verplichting uit de optie aangaat; dit is de schrijver van de optie.

Het risico bestaat erin dat de koers van de aandelen op het uitoefentijdstip van de optie belangrijk in het nadeel van de 'schrijver' kan afwijken van de van tevoren overeengekomen uitoefenprijs. Indien de schrijver van de call optie zich niet heeft ingedekt door reeds in het bezit te zijn van de aandelen die hij moet leveren, is het risico van een dergelijke call onbepaald. De omvang van het risico is dan immers geheel afhankelijk van de koers van het aandeel dat de schrijver moet leveren en alsdan moet inkopen.(17) Met het oog op deze - zeer grote - risico's van geschreven opties geldt een zogenoemde marge- of marginverplichting.(18) Deze verplichting houdt in dat de belegger over een bepaalde dekking moet beschikken, die garandeert dat hij aan de verplichtingen voortvloeiend uit geschreven opties kan voldoen. De omvang van de margeverplichting verandert steeds, doordat de koers van aandelen aan fluctuatie onderhevig is.

4.9. In een aantal optiehandelarresten van uw Raad ging het (ook) om beleggers die zonder dekking opties schreven.(21) Uit die rechtspraak volgt dat een bank, die van haar particuliere cliënten opdracht tot het uitvoeren van optietransacties ontvangt, als professionele en op dit terrein bij uitstek deskundig te achten dienstverlener tot een bijzondere zorgplicht is gehouden, gelet op de zeer grote risico's die aan dergelijke transacties kunnen zijn verbonden. De omvang van die zorgplicht hangt volgens uw Raad af van de omstandigheden van het geval, waaronder de eventuele deskundigheid van de cliënt, diens inkomens- en vermogenspositie, de vraag of de bank heeft toegezien op naleving van de marginverplichtingen en de cliënt daarover regelmatig heeft ingelicht, en de vraag of de bank terstond na het ontstaan van margintekorten aanvullende dekking heeft verlangd.

De vraag in het meest recente optiehandel-arrest van 11 juli 2003(22) was of de bank door het toestaan van de overschrijding van de gangbare marginnormen haar zorgplicht ten opzichte van een belegger had geschonden. Uw Raad oordeelde dat dit in beginsel het geval was. In dat verband overwoog uw Raad onder meer dat de regels, die de bank verplichten toe te zien op naleving van de marginverplichting van de cliënt, mede strekken ter bescherming van de belangen van de cliënten van de bank.(23)

Regels waaraan vermogensbeheerder dient te voldoen

4.11. Een vermogensbeheerder dient ingevolge art. 7 Wet toezicht effectenverkeer 1995 (Wte 1995) over een vergunning te beschikken. Omdat vaststaat dat aan Xernthe pas op 12 juni 1998 een vergunning is verleend, terwijl Xernthe ook vóór die tijd reeds vermogensbeheeractiviteiten uitvoerde, en dit gegeven volgens [eiser] een rol speelt bij de invulling van de zorgplicht van de Bank, zal ik (kort) ingaan op het vergunningsvereiste dat de Wte 1995 aan een vermogensbeheerder stelt.

4.12. Artikel 7 Wte 1995 verbiedt het zonder vergunning als effectenbemiddelaar of vermogensbeheerder in of vanuit Nederland aanbieden of verrichten van diensten. De vergunning moet worden aangevraagd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM).(26) Ten tijde van de door [eiser] verrichte beleggingsactiviteiten droeg de AFM nog de naam STE.(27)

De AFM/STE heeft niet alleen de preventieve taak van vergunningverlener. Zij heeft ook de taak van gedragstoezichthouder ter bescherming van consumenten en beleggers.(28) De gedragsregels waaraan de AFM/STE toetst, zijn onder meer gecodificeerd in de zogenaamde Nadere Regeling (NR).(29) De NR is in de loop der tijd een aantal malen herzien. In 1998, het jaar waarop de onderhavige zaak betrekking heeft, gold de Nadere regeling toezicht effectenverkeer 1995(30) ('NR 1995'). Een van de gedragsregels is art. 25 NR 1995.(31) Deze bepaling, waarop [eiser] in de onderhavige procedure een beroep heeft gedaan, verbiedt - kort gezegd - effecteninstellingen zakelijke of financiële relaties te onderhouden met effecteninstellingen die in strijd met art. 7 Wte 1995 handelen, oftewel met natuurlijke personen of rechtspersonen die niet over de vereiste vergunning beschikken.(32)

Recht in de zin van art. 79 RO?

4.13. Nu het middel (in onderdeel 1) klaagt over 's hofs uitleg van de hierboven genoemde bepaling van de NR 1995, sta ik stil bij de vraag of deze al dan niet dient te gelden als 'recht' in de zin van art. 79 RO.

4.13.4. Vraag (ii) valt m.i. eenvoudig bevestigend te beantwoorden(34), evenals vraag (iii)(35). Over de wettelijke basis van de gedragsregels is in de literatuur gediscussieerd.(36) Deze discussie heeft evenwel vooral betrekking op de straf- en bestuursrechtelijke sanctionering in geval van overtreding van de in de gedragsregels besloten liggende geboden en verboden. Betoogd wordt dat die geboden en verboden nogal ruim zijn geformuleerd, waardoor de vraag rijst of de regels wel zodanig zijn geformuleerd dat steeds voldoende duidelijk is wat de exacte inhoud daarvan is (m.a.w. of die regels wel voldoen aan het in art. 1 WvS neergelegde lex certa-beginsel).(37)

Los van deze strafrechtelijke perikelen, die ik hier verder buiten beschouwing laat, meen ik dat de gedragsregels voldoende wettelijke grondslag hebben om te kunnen worden aangemerkt als recht in de zin van art. 79 RO. Toegespitst op art. 25 NR 1995 licht ik dit als volgt toe.

4.13.5. In art. 11 van Richtlijn 93/22/EEG wordt aan de lidstaten van de Europese Unie opgedragen gedragsregels ten aanzien van beleggingsondernemingen op te stellen, waarbij minimaal uitvoering aan bepaalde beginselen moet worden gegeven. Krachtens deze beginselen moet de beleggingsonderneming: (i) zich bij haar bedrijfsuitoefening op een loyale en billijke wijze inzetten voor de belangen van haar cliënten en de integriteit van de markt; (ii) zich met de nodige bekwaamheid, zorgvuldigheid en toewijding inzetten voor de belangen van haar cliënten en de integriteit van de markt; (iii) beschikken over en doeltreffend gebruik maken van de middelen en procedures die nodig zijn voor een deugdelijke bedrijfsuitoefening; (iv) informatie inwinnen over de financiële positie van haar cliënten, hun ervaring met beleggingen en hun doelstellingen in verband met de gevraagde diensten; (v) bij de onderhandelingen met haar cliënten op passende wijze alle dienstige informatie verstrekken; (vi) belangenconflicten trachten te voorkomen en, wanneer deze onvermijdelijk zijn, ervoor zorgen dat haar cliënten op billijke wijze worden behandeld en (vii) zich voegen naar alle voor de uitoefening van haar werkzaamheden geldende voorschriften ten einde de belangen van haar cliënten optimaal te behartigen en de integriteit van de markt optimaal te bevorderen.

Blijkens de parlementaire geschiedenis heeft de Nederlandse wetgever met art. 11 eerste lid, aanhef en onder a tot en met d van de Wte 1995(38) beoogd een wettelijke basis te bieden voor het bij lagere regelgeving voorzien in gedragsregels ter uitvoering van die richtlijn.(39) De gedragsregels zijn opgenomen in het Besluit toezicht effectenverkeer 1995 ('Bte 1995'),(40) terwijl de Nadere Regeling op haar beurt weer is gebaseerd op het Bte 1995. Dit geldt ook voor de NR 1995.(41)

Artikel 25 NR 1995 - waar het hier om gaat - staat in paragraaf 8 van die Nadere Regeling. Deze paragraaf draagt de titel: 'Gedragsregels', terwijl de ondertitel luidt '8.1 Belang van cliënten en adequate werking van de effectenmarkten'. Uit de bewoordingen van de ondertitel leid ik af dat paragraaf 8 van de NR 1995 - derhalve inclusief art. 25 - een uitwerking vormt van de artikelen 24 en 35 van het Bte 1995. Laatstgenoemde bepalingen verleenden de STE destijds (thans AFM) de bevoegdheid om regels te stellen met betrekking tot de bedrijfsvoering van effecteninstellingen (art. 24), respectievelijk financiële en kredietinstellingen (art. 35) en de gedragingen jegens hun cliënten.(42) In die bepalingen zijn de beginselen opgenomen waaraan de hiervoor bedoelde gedragingen worden getoetst en die de grondslag vormen voor de door de toezichthoudende instantie (destijds de STE) te stellen regels. Op grond van het - in beide artikelen - onder a opgenomen beginsel dient een effecteninstelling respectievelijk krediet- of financiële instelling te 'handelen in het belang van haar cliënten en de adequate functionering van de effectenmarkten'. Nu de artikelen 24 en 35 Bte 1995 onderdeel uitmaken van hoofdstuk V van de Bte 1995 en daarmee bepalingen zijn ter uitvoering van art. 11 Wte 1995, concludeer ik dat art. 25 NR 1995 - via de artikelen 24 en 35 Bte 1995 - zijn gegrond op art. 11 Wte 1995.(43)

Verantwoordelijkheid bank bij optreden van intermediair zonder Wte-vergunning

4.14. Tot besluit van deze inleidende opmerkingen sta ik nog stil bij een recent arrest van uw Raad waarin het ging om een relatie tussen de bank, beleggers en een tussenpersoon die niet over een vergunning in de zin van art. 7 Wte 1995 beschikte.(44) De gedupeerde beleggers in die zaak hadden grote bedragen gestort op een door de bank ten name van een besloten vennootschap, genaamd Safe Haven, geopende betaalrekening.(45) Dit geld is vervolgens, na gedeeltelijk te zijn belegd op de zgn. futuremarkt 'verloren geraakt'. De nadien door een aantal van de beleggers opgerichte stichting stelde (mede) de bank hiervoor aansprakelijk. Het hof oordeelde dat de bank door bepaalde gedragingen onrechtmatig jegens de beleggers had gehandeld, welk oordeel door uw Raad in stand is gelaten. Daartoe overwoog uw Raad onder meer het volgende:

'Met betrekking tot een natuurlijke persoon of rechtspersoon - hierna te noemen: "instelling"- waarop artikel 7, eerste lid van de wet van toepassing is danwel een instelling die ingevolge artikel 7 (...) van de wet als effectenbemiddelaar of vermogensbeheerder haar diensten mag aanbieden of verrichten maar die niet is ingeschreven in het register als bedoeld in artikel 21 van de wet, dient de effecteninstelling zich te onthouden van de volgende rechtshandelingen:

a. het middellijk of onmiddellijk deelnemen in het kapitaal van deze instelling;

b. het verrichten van effectentransacties voor deze instelling;

c. het aanbrengen (cursivering toegevoegd; A-G) van cliënten of effectenorders voor rekening van cliënten bij deze instelling.'

5.3. Van Dale, 14e druk 2005, vermeldt, voor zover hier van belang, als (7e) betekenis van 'aanbrengen': 'melden na hen daartoe bewogen te hebben, tegen beloning', en verwijst naar het synoniem 'werven'. Onder 'werven' lezen wij (als 3e betekenis) in Van Dale: 'overhalen of trachten over te halen zich aan te sluiten bij', waarbij weer verwezen wordt naar het synoniem 'aanbrengen'.

Het in de toelichting bij art. 25 NR 1995 voorkomende begrip 'remisier' wordt door Van Dale als volgt uitgelegd: 'agent die voor coulissiers orders tracht te krijgen tegen zeker loon (remise); synoniem: beursagent'. Onder 'beursagent' lezen wij in Van Dale: 'makelaar van de beurs; synoniem: remisier'.

Ik zou, mede gelet hierop, menen dat 'aanbrengen' minst genomen een zekere actieve sturing van - in dit geval - de Bank veronderstelt.

5.4. Blijkens het onderdeel bestaat de als 'aanbrengen' te beschouwen activiteit van de Bank in de onderhavige zaak slechts hierin dat de Bank [eiser] - desgevraagd - heeft bevestigd dat zij intensief met Xernthe samenwerkte.

Weliswaar wijst het middel op de omstandigheden dat aan [eiser] (kennelijk: door een derde) al eerder duidelijk was gemaakt dat Xernthe nauw samenwerkte met de Bank, en dat [eiser] bij de Bank cliënt was, en op de stelling van [eiser] dat de bevestiging van de Bank met betrekking tot de nauwe samenwerking voor hem (in elk geval mede) ertoe heeft geleid dat hij een contractuele relatie met Xernthe is aangegaan, maar bij dit alles gaat het niet om activiteiten van de Bank.

Door in rov. 4.6 van het bestreden arrest te oordelen dat van 'aanbrengen' in de onderhavige situatie geen sprake is, heeft het hof omtrent de aan het begrip 'aanbrengen' in art. 25 NR 1995 te geven betekenis m.i. dan ook geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, waarbij ik ervan uitga dat (art. 25 van de) NR 1995 'recht' vormt in de zin van art. 79 RO.(47) Ook indien over dit laatste anders geoordeeld zou worden, faalt de klacht. Over de door het hof toegepaste uitlegmaatstaf - in een geval als dit vanzelfsprekend de zgn. 'CAO-maatstaf'- klaagt het onderdeel niet, en klaarblijkelijk heeft het hof die ook tot uitgangspunt genomen. Daarvan uitgaande, is de door het hof aan het begrip 'aanbrengen' gegeven uitleg ook begrijpelijk.

Gelet op de verwijzing in rov. 4.6 naar de in rov. 4.5 weergegeven getuigenverklaringen, waaronder één van [eiser] zelf, heeft het zijn oordeel ook overigens voldoende gemotiveerd. Volgens die getuigenverklaringen is [eiser] naar Xernthe verwezen door een notariskantoor. Tot een verdere motivering van zijn oordeel dat [eiser] niet door de Bank is 'aangebracht' als cliënt van Xernthe was het hof niet gehouden.

5.5.2. Ervan uitgaande, dus, dat [eiser] niét 'uitdrukkelijk met de Bank contact heeft opgenomen omtrent de ervaringen van de Bank met Xernthe', is de vraag of de Bank, toen [eiser] haar vroeg of zij intensief met Xernthe samenwerkte, spontaan [eiser] erop had moeten wijzen dat Xernthe (toen nog) geen vergunning had om als vermogensbeheerder op te treden, en of zij - door dat na te laten - een zorgplicht jegens [eiser] heeft geschonden.

Die vraag moet m.i. ontkennend beantwoord worden. Dat de Bank - vóórdat Xernthe en [eiser] de betreffende vermogensbeheerovereenkomst sloten - kennelijk reeds intensief met Xernthe samenwerkte, doet hieraan m.i. niet af. Niet gebleken is immers dat de Bank - zoals wél het geval was in het arrest van uw Raad van 23 december 2005(50) - zich, na het openen van de rekening door de vermogensbeheerder, had gerealiseerd dat de beleggingsactiviteiten mogelijk in strijd waren met de Wte 1995 en dat zij niettegenstaande die wetenschap de beleggingsactiviteiten van Xernthe voorafgaand aan de vergunningverlening op zijn beloop heeft gelaten. Evenmin is in de onderhavige zaak komen vast te staan dat de Bank reden(en) had om te vermoeden dat er ten tijde van het ontbreken van de vergunning sprake was of kon zijn van 'misstanden in het beheer'.(51)

Tegen deze achtergrond dient m.i. ook onderdeel 2 te falen.

5.7. Het onderdeel faalt. Ten eerste omdat - zoals ik hierboven bij de bespreking van de onderdelen 1 en 2 reeds uiteen heb gezet - het hof zonder schending van een rechtsregel en niet onbegrijpelijk heeft kunnen oordelen dat afwezigheid van inlichtingen van de Bank jegens [eiser] aangaande het (aanvankelijk) ontbreken van de vergunning aan de zijde van Xernthe, in de omstandigheden van het geval niet in een onzorgvuldig handelen door de Bank resulteert.

Bovendien komt 's hofs oordeel - dat de door [eiser] gestelde schade niet het gevolg is van de aankoop van de 'lange calls' op 3 juni 1998, maar door de verkoop daarvan op 2 oktober 1998 - mij evenmin onbegrijpelijk voor. Ook als aan [eiser] zou worden toegegeven dat zonder de aankoop (begin juni, net vóór de vergunningverlening aan Xernthe), er óók geen sprake zou zijn van de verliesgevende verkoop in oktober, dan nog kon het hof m.i. zonder miskenning van een rechtsregel en niet onbegrijpelijk oordelen dat de door [eiser] gestelde schade terug te voeren is op de verkooptransactie in oktober 1998, toen Xernthe reeds over de vereiste vergunning beschikte, en dus niet op de aankoop van de langlopende call-opties begin juni 1998. Pas door de verkoop van de langlopende call-opties die - in afwijking van de afgesproken beleggingsstrategie - reeds in oktober 1998 plaatsvond leed [eiser] immers een aanzienlijk verlies, terwijl bovendien door die verkoop de dekking voor de door [eiser] geschreven kortlopende call-opties verviel. Het hiermee samenhangende risico(53) heeft zich vervolgens verwezenlijkt toen [eiser] op de geschreven kortlopende call-opties ook nog eens een - aanzienlijk - verlies leed.(54)

5.11. Het onderdeel strekt ten betoge dat de uit art. 36 Besluit toezicht effectenverkeer 1995 voortvloeiende verplichting om in een situatie als de onderhavige een tripartiete overeenkomst te sluiten,(59) mede beoogt de positie van de belegger ten opzichte van - in casu - de vermogensbeheerder en de Bank precies vast te leggen en dat het uitvoeren van effectenorders door de Bank zonder dat een dergelijke overeenkomst tot stand is gekomen als onrechtmatig moet worden aangemerkt.

Het onderdeel faalt m.i. wegens gebrek aan feitelijke grondslag, nu 's hofs oordeel in rov. 4.9 aldus moet worden gelezen dat - ondanks de omstandigheid dat [eiser] de aan hem toegezonden tripartiete overeenkomst niet heeft ondertekend - er volgens het hof tóch een tripartiete overeenkomst tussen [eiser], de Bank en Xernthe tot stand is gekomen. Daarbij heeft het hof in rov. 4.9 de volgende omstandigheden in aanmerking genomen:

(i) [eiser] wist dat Xernthe voor zijn, [eiser]s, rekening transacties liet uitvoeren door de Bank;

(ii) Gesteld noch gebleken is dat [eiser] daar ooit tegen heeft geprotesteerd, ook niet nadat hem op 10 juli 1998 de overeenkomst was voorgelegd;

(iii) Evenmin is gesteld noch gebleken dat [eiser] op enig moment aan de Bank dan wel aan Xernthe te kennen heeft gegeven niet akkoord te gaan met de in de overeenkomst opgenomen wijze van samenwerking tussen Xernthe, de Bank en [eiser];

(iv) De inhoud van de overeenkomst heeft [eiser] er kennelijk niet toe gebracht zijn relatie met Xernthe te beëindigen dan wel Xernthe op te dragen met een andere bank in zee te gaan (ook niet nadat hem op 10 juli 1998 de overeenkomst was voorgelegd).

Door op grond van deze omstandigheden te oordelen dat het 'niet ondertekenen van de overeenkomst door [eiser]' niet aan de totstandkoming van die overeenkomst in de weg stond, is het hof m.i. - in het licht van het Haviltex-arrest(60) - niet van een onjuiste rechtsopvatting uitgegaan(61) en heeft het zijn oordeel evenmin onvoldoende gemotiveerd.

5.12. Onderdeel 6 richt zich tegen rov. 4.11 en klaagt dat 's hofs oordeel, dat de Bank niet bekend was met de tussen [eiser] en Xernthe gemaakte afspraken aangaande het door Xernthe uit te voeren vermogensbeheer - in het licht van hetgeen [eiser] hierover in de procedure heeft aangevoerd - onbegrijpelijk is.

Bij de bespreking van deze klacht stel ik voorop dat beslissingen omtrent bewijswaardering van feitelijke aard zijn en daarom zijn voorbehouden aan de feitenrechter.(62)

[Eiser] had - in het kader van zijn betoog dat de Bank de op haar rustende zorg- c.q. waarschuwingsplicht had geschonden - onder meer aangevoerd dat de Bank zeer nauw betrokken was bij de activiteiten van Xernthe en dat de Bank presentaties van Xernthe faciliteerde op het kantoor van de Bank, waarbij de Bank bovendien steeds vertegenwoordigd was. Verder zou de Bank hebben geweten dat Xernthe slechts één beleggingsstrategie had.

Uit een en ander volgt m.i. echter nog niet dat de Bank dus op de hoogte was van hetgeen [eiser] en Xernthe in concreto waren overeengekomen omtrent de wijze waarop laatstgenoemde het vermogen van [eiser] zou beheren. Dit geldt temeer nu de Bank gemotiveerd heeft betwist dat zij van die afspraken op de hoogte was.

Tegen deze achtergrond acht ik 's hofs oordeel in rov. 4.11 niet onbegrijpelijk.

De procureur-generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

1 Ontleend aan rov. 2.1 tot en met 2.11 van het vonnis van de rechtbank van 6 juni 2001, waarnaar het hof in rov. 3 van het bestreden arrest verwijst.

2 Rov. 2.2 van het vonnis van 6 juni 2001 vermeldt verder nog: 'De Bank heeft [eiser] in contact gebracht met de vermogensbeheerder Xernthe Beheer BV, verder te noemen Xernthe.' Hoewel het hof in rov. 3 hiervan geen afstand heeft genomen, heeft het hof zulks wél gedaan in rov. 4.5 en 4.6 (zie verderop). M.i. geldt (ook) hier dat de 'considerans specialis' derogeert aan de 'considerans generalis'.

3 De rechtbank heeft in rov. 2.3 van haar vonnis van 6 juni 2001 kennelijk abusievelijk het jaartal '1994' vermeld. Uit de als productie 1 bij conclusie van eis overgelegde overeenkomst tot vermogensbeheer Xernthe/[eiser] blijkt dat deze is gedateerd op 16 april 1998.

4 Met ingang van 1 maart 2002 is de naam van de STE gewijzigd in Stichting Autoriteit Financiële Markten (AFM); vgl. het KB van 21 juni 2002, Stb. 373.

5 Dit betreft de, niet geheel correcte, optelsom van de hierboven, onder 2.8 en 2.9, genoemde verliezen (vgl. rov. 3.2 van het tussenvonnis van de rechtbank van 6 juni 2001).

6 [Eiser] heeft dat verzoekschrift tezamen met een ander echtpaar, dat ook verwikkeld was in een procedure tegen de Bank, ingediend.

7 Het arrest dateert van 16 juni 2005; de cassatiedagvaarding is uitgebracht op 16 september 2005.

8 Dit is de verzamelaanduiding voor vermogensbeheerders en effectenbemiddelaars (vgl. art. 1, lid 1, sub d Wte 1995).

9 Vgl. M. van Luyn en C.E. du Perron, Effecten van de zorgplicht, 2004, p. 8.

10 Zie over deze bepaling Van Luyn en Du Perron, a.w., p. 68 e.v.

11 Aldus Van Luyn en Du Perron, a.w., p. 8 en 9.

12 Van Luyn en Du Perron, a.w., p. 8; ook aangehaald in mijn conclusie voor HR 23 december 2005, nrs. C04/173 en C04/215, NJ 2006, 289 (Fortis/Stichting Volendam) m.nt. MRM, JOR 2006, 20, nrs. 4.8 t/m 4.10.

13 KCD 17 januari 2001, 01-15, besproken door Van Luyn en Du Perron, a.w., p. 9.

14 KCD 8 augustus 2002, 02-140, te vinden op www.stichting-dsi.nl en besproken door Van Luyn en Du Perron, a.w., p. 9.

15 Gemakshalve leg ik de tussen [eiser] en Xernthe afgesproken beleggingsstrategie uit alsof het zou gaan om het kopen en verkopen van aandelen-(call)-opties. In werkelijkheid werd echter gehandeld in zogenoemde indexopties, hetgeen betekent dat niet werd gespeculeerd op de koers van een bepaald aandeel, maar op de indexontwikkeling van de AEX. Dit verschil doet aan de beleggingsstrategie verder niet af.

16 Bij een put optie heeft de koper daarentegen het recht de onderliggende waarde tegen de vastgestelde uitoefenprijs te verkopen.

17 Zie voor een uitvoeriger uiteenzetting van de systematiek van opties en margin-verplichtingen de conclusie van A-G Mok voor HR 13 november 1987, NJ 1988, 278, m.nt. G; zie voorts de noot van Van Zeben in NJ 1998, 192 (Rabobank/Everaars) en de noot van T. Hartlief onder HR 11 juli 2003, nr. C01/257 ([...]/Rabobank) in AA 52 (2003), pp. 929 en 930.

18 Deze marge- of marginverplichting is thans neergelegd in art. 28, leden 3 en 4, NR 2002. Voorheen gold een vergelijkbare verplichting ingevolge het Reglement voor de Handel van de European Options Exchange (RHO).

19 Zie hierboven bij mijn weergave van de feiten nr. 2.5.

20 Deze beleggingsstrategie wordt, als ik het goed begrijp, ook wel 'time spread' genoemd: vgl. Van Luyn en Du Perron, a.w., p. 117; zie voorts de door hen gegeven definitie van 'time spread' op p. 336.

21 HR 24 januari 1997, NJ 1997, 260 (Dinkgreve/Internationale Nederlanden Bank); HR 23 mei 1997, NJ 1998, 192 m.nt. Van Zeben (Rabobank/Everaars); HR 26 juni 1998, NJ 1998, 660 m.nt. Van Zeben (Van de Klundert/Rabobank) en HR 11 juli 2003, nr. C01/257, NJ 2005, 103 m.nt. Du Perron, JOR 2003, 199 m.nt. Frielink, AA 2003, p. 929 m.nt. Hartlief ([...]/Rabobank). Ik wijs nog op de conclusie van mijn ambtgenoot Huydecoper d.d. 31 maart 2006 de zaak C05/102HR. In die zaak was er een tekort op de marginverplichting van de belegger ontstaan en ging het om de vraag wanneer de bank had moeten ingrijpen. In deze zaak heeft de Hoge Raad op 23 juni 2006 het cassatieberoep van de belegger verworpen, met toepassing van art. 81 RO.

22 Vgl. vorige voetnoot.

23 Uw Raad had dit overigens ook al eerder overwogen; zie bijvoorbeeld HR 26 juni 1998, NJ 1998, 660 (Van de Klundert/Rabobank); rov. 3.6.

24 In de onderhavige zaak was er alleen op 3 november 1998 sprake van een margintekort. Dit tekort was de volgende dag echter al weer opgeheven; zie nr. 2.11 hierboven.

25 In de zaak die leidde tot HR 26 juni 1998, NJ 1998, 660 (Van de Klundert/Rabobank) was er wel een adviseur in het spel aan wie Van de Klundert een volmacht had gegeven om zijn optietransacties uit te voeren.

26 Ik verwijs naar hetgeen ik hierover in nr. 4.16 van mijn conclusie voor HR 23 december 2005, nrs. C04/174 en C04/215HR, NJ 2006, 289 m.nt. MRM, JOR 2006, 20 heb opgemerkt.

27 Vgl. voetnoot 4.

28 Zie hierover Grundmann-van de Krol, Koersen door het effectenrecht, 2006, p. 405 e.v.

29 In voetnoot 18 kwam art. 28 NR 1995 reeds ter sprake.

30 Stcrt. 1995, nr. 250.

31 Vergelijkbaar met het huidige art. 41 NR 2002.

32 Vlg. de toelichting op deze bepaling; Stcrt. 1995, nr. 250, p. 45. Hierna, bij de bespreking van onderdeel 1, kom ik op art. 25 NR 1995 terug.

33 Nrs. 2.2 e.v., culminerend in de synthese in nrs. 2.21-2.24.

34 In die zin immers reeds (met betrekking tot de voorloper van de NR 1995): rov. 3.6 van HR 26 juni 1998, NJ 1998, 660 m.nt. Van Zeben (Van de Klundert/Rabobank).

35 Vgl. nr. 4.12 (inclusief voetnoot 30).

36 In een zeer recent proefschrift is een paragraaf aan deze discussie gewijd: zie S.B. van Baalen, Zorgplichten in de effectenhandel, 2006, pp. 106-109.

37 Zie o.m. C.M. Grundmann-van de Krol, Koersen door het effectenrecht, 2006, pp. 364-365 alsmede de noot van K. Frielink en J.F. de Groot onder Rb. Rotterdam 30 september 2003, JOR 2003, 266.

38 Ingevolge art. 11, eerste lid, van de Wte 1995, houdt een effecteninstelling waaraan een vergunning als bedoeld in art. 7, eerste lid, is verleend, zich aan bij of krachtens algemene maatregel van bestuur te stellen regels ten aanzien van: (a) deskundigheid en betrouwbaarheid; (b) financiële waarborgen, al dan niet tevens op geconsolideerde basis; (c) bedrijfsvoering, waaronder maatregelen gericht op het bevorderen en handhaven van een integere bedrijfsvoering, en vestiging van het hoofdkantoor; (d) aan Onze Minister en aan het publiek te verstrekken informatie; en (e) waarborgen voor een adequaat toezicht op de naleving van de bij of krachtens deze wet gestelde regels; (f) de bemiddeling terzake van een openbaar bod. In 1998 - de periode waarop de onderhavige zaak betrekking heeft - luidde deze bepaling vrijwel hetzelfde, met dien verstande dat sub f. toen nog niet was ingevoegd en sub c zich beperkte tot 'bedrijfsvoering en vestiging van het hoofdkantoor'.

39 Zie Grundmann-Van de Krol en Van den Ingh, Parlementaire Geschiedenis van de Wet toezicht Effectenverkeer 1995, p. 29 en 32.

40 Hoofdstuk V van het Bte 1995 is getiteld: 'Bepalingen ter uitvoering van artikel 11, eerste lid, van de wet (lees: Wte 1995; A-G).'

41 Zie Stcrt. 1995, nr. 250. De aanhef van de NR 1995 luidt: 'Regeling ter uitvoering van de artikelen 2, 7, 12, 13, 15, 16, 17, 23, 24, 25, 28, 29, 30, 34, 35, 36, 38, 39 en 40 van het Besluit toezicht effectenverkeer (Nadere Regeling toezicht effectenverkeer 1995). De Stichting Toezicht Effectenverkeer Gelet op de artikelen (...) van het Besluit toezicht effectenverkeer 1995 (Stb. 1995, 623); Besluit: (...)'.

42 In de toelichting op art. 24 Bte 1995 wordt vermeld dat 'met het stellen van deze gedragsregels uitvoering wordt gegeven aan artikel 11 van de richtlijn beleggingsdiensten.' Zie Stb. 1995, 623, p. 47; dat voor art. 35 Bte 1995 hetzelfde geldt, volgt uit hetgeen op p. 51 in de toelichting op die bepaling wordt vermeld.

43 In mijn conclusie voor HR 23 december 2005, nrs. C04/173 en C04/215, NJ 2006, 289 m.nt. MRM, JOR 2006, 20 (Fortis/Stichting Volendam) merkte ik onder 4.19 al op dat de NR (1995) een uitwerking is van het Besluit toezicht effectenverkeer 1995 en dat dat besluit weer een uitwerking is van art. 7 jo. art. 11 Wte 1995.

44 HR 23 december 2005, nrs. C04/173 en C04/215, NJ 2006, 289 m.nt. MRM, JOR 2006, 20.

45 In die zaak was de Safe Haven derhalve de cliënt van de bank en waren de beleggers - anders dan in de onderhavige zaak - 'derden' ten opzichte van de bank.

46 Stcrt. 1995, nr. 250, p. 45.

47 Vgl. supra nr. 4.13 e.v.

48 Het onderdeel verwijst naar de mvg sub 3.5 en 3.6, maar de stelling is daar niet te lezen.

49 Ook het p-v van het voorlopig getuigenverhoor van [eiser] (Prod. 5 bij mvg, pp. 4-5) bevat geen aanwijzing in deze richting.

50 HR 23 december 2005, nrs. C04/173 en C04/215, NJ 2006, 289 m.nt. MRM, JOR 2006, 20.

51 Vergelijk de criteria (van de Klachtencommissie DSI), hierboven aangehaald onder 4.4 en 4.5.

52 Zie hiervoor - onder de weergave van de feiten - nr. 2.8.

53 Zie voor de risico's van het ongedekt schrijven van call-opties hierboven nr. 4.7.

54 Zie hierboven, nr. 2.9.

55 Subsidiair rekt het onderdeel deze periode nog op tot het moment waarop [eiser] bericht ontving omtrent de aan Xernthe verleende vergunning. Dit was op 10 juli 1998.

56 Vgl. vorige voetnoot.

57 Zie nrs. 18, 19, 26, 33 en 34 in de dagvaarding; nr. 63 in de conclusie van repliek en de memorie van grieven, waarin (in nr. 5.5) valt te lezen: 'Vastgesteld moet worden dat Van Lanschot ondanks de door haar kennelijk onderkende risico's van de opdracht voor de lange opties (lees: gekochte callopties), geen enkele actie heeft ondernomen. De gekochte callopties zijn verkocht, zonder dat de door die positie gedekte verkochte callopties zijn teruggekocht. Het risico van die verkochte (geschreven) callopties heeft zich vervolgens gerealiseerd. De schade die daardoor is ontstaan is nu juist de schade die [eiser] in deze procedure vordert' (cursivering toegevoegd, A-G).

58 Overigens is de uitleg van gedingstukken, als overwegend feitelijk van aard, voorbehouden aan de rechters van de feitelijke instanties (zie bijv. Veegens/Korthals Altes/Groen (2005), nr. 169).

59 Zie hiervoor nr. 4.3.

60 HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635, m.nt. CJHB, AA 1981, p. 355 m.nt. PvS. Ook bij de vragen óf een overeenkomst tussen partijen tot stand is gekomen, en tussen wie die overeenkomst tot stand is gekomen, geldt het Haviltex-criterium. Vgl. HR 17 december 1976, NJ 1977, 241 m.nt. GJS (Bunde/Erckens), waarin de HR overwoog dat indien tussen partijen als gevolg van een misverstand geen wilsovereenstemming bestaat, 'het antwoord op de vraag of al of niet een overeenkomst tot stand is gekomen, in beginsel afhangt van wat beide partijen over en weer hebben verklaard en uit elkaars verklaringen en gedragingen, overeenkomstig de zin die zij daaraan in de gegeven omstandigheden redelijkerwijze mochten toekennen, hebben afgeleid'. Vgl. ook Asser-Hartkamp 4-II (2005), nr. 121. Vgl. ook HR 11 maart 2005, nr. C04/021, NJ 2005, 576 (P&F/[...]), rov. 3.4.1.

61 Ik wijs in dit verband nog op hetgeen Van Luyn en Du Perron in hun eerder genoemde boek hebben opgemerkt over de rechtsgevolgen van het verzuim de cliëntenovereenkomst schriftelijk te ondertekenen. Zij verwijzen naar een uitspraak van de Commissie van Beroep DSI, waaruit volgt dat een dergelijk verzuim niet tot gevolg heeft dat de overeenkomst nietig is en dat het vormvereiste er slechts toe dient een bewijsmiddel te scheppen. Van Luyn en Du Perron denken hier zelf overigens anders over (a.w., p. 75).

62 Vgl. Veegens-Korthals Altes-Groen (2005), nr. 103.

63 Zie hiervoor, nrs. 4.4 en 4.5.

64 HR 24 januari 1997, NJ 1997, 260 (Dinkgreve/Internationale Nederlanden Bank); HR 23 mei 1997, NJ 1998, 192 m.nt. Van Zeben (Rabobank/Everaars); HR 26 juni 1998, NJ 1998, 660 m.nt. Van Zeben (Van de Klundert/Rabobank) en HR 11 juli 2003, nr. C01/257, NJ 2005, 103 m.nt. Du Perron, JOR 2003, 199 m.nt. Frielink, AA 2003, p. 929 m.nt. Hartlief ([...]/Rabobank).

65 Vgl. nr. 39 van de mva.

66 Zie nr. 5.5.

67 Zie nrs. 4.3 en 4.4.

68 Zie nr. 7.2 van de mvg (laatste 'bullet point').

69 Zie nrs. 7.3 t/m 7.13 in de mvg.

70 Volgens vaste jurisprudentie behoeft de rechter niet op alle door de procespartijen ter ondersteuning van hun standpunt aangevoerde stellingen en argumenten in te gaan: zie de verwijzingen naar de jurisprudentie in Veegens-Korthals Altes-Groen (2005), nr. 122.

71 Vgl. mijn bespreking van onderdeel 6, hiervoor onder nr. 5.13.