Parket bij de Hoge Raad, 19-01-2007, AZ2048, R06/085HR

Conclusie inzake:

[Verzoekster]

In deze WSNP-zaak heeft het hof de termijn gedurende welke de schuldsaneringsregeling van kracht is, bepaald op vier jaren. Het cassatiemiddel stelt de vraag aan de orde of de schuldenares bekend kon zijn met het gewijzigde rechterlijk beleid t.a.v. de sollicitatieplicht van schuldenaren met kleine kinderen.

1. De feiten en het procesverloop

1.1. Bij vonnis van de rechtbank te Utrecht van 23 april 2003 is de definitieve toepassing van de schuldsaneringsregeling uitgesproken ten aanzien van verzoekster tot cassatie (hierna: de schuldenares).

1.2. Nadat bijna drie jaren waren verstreken is, blijkens het daarvan opgemaakte proces-verbaal, op 10 april 2006 een verificatievergadering gehouden. De rechter-commissaris heeft op de voet van art. 335 Fw de zitting als bedoeld in art. 337 Fw (waarin beslist moet worden over voortzetting van de schuldsanering) bepaald op 18 april 2006.

1.3. Inmiddels had de rechtbank reeds op de voet van art. 352 Fw bepaald dat op 18 april 2006 de beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling door de rechtbank zou worden behandeld. De rechtbank heeft beide behandelingen gevoegd. De rechter-commissaris heeft de rechtbank geadviseerd de schuldenares de `schone lei' te onthouden omdat de schuldenares in het tijdvak waarin de schuldsaneringsregeling van toepassing was zich onvoldoende heeft ingespannen om betaald werk te vinden: zij heeft niet aantoonbaar gesolliciteerd en slechts inkomsten uit een bijstandsuitkering genoten.

1.7. Bij arrest van 27 juni 2006 heeft het hof het vonnis van de rechtbank vernietigd ten aanzien van de termijn gedurende welke de schuldsaneringsregeling van toepassing is. Het hof bepaalde deze termijn op 48 maanden (in plaats van 60 maanden), stelde vast dat de rechtbank een nieuwe datum zal bepalen voor de behandeling van de beëindiging van de schuldsanering als bedoeld 354 Fw en bekrachtigde het vonnis voor het overige.

1.8. Namens de schuldenares is - tijdig(1) - beroep in cassatie ingesteld. Het cassatieberoep is niet tegengesproken.

2. Inleidende beschouwingen

2.1. Alvorens de klachten te bespreken, verdienen enkele wettelijke voorschriften de aandacht. Art. 338, vierde en vijfde lid, Fw houdt het volgende in. Indien de schuldenaar geen akkoord heeft aangeboden of de homologatie is geweigerd, bepaalt de rechtbank of de toepassing van de schuldsaneringsregeling wordt voortgezet dan wel wordt beëindigd; in het laatste geval is artikel 350, derde lid, van toepassing. Strekt de uitspraak tot voortzetting van de schuldsaneringsregeling, dan wordt tevens een saneringsplan vastgesteld(2).

2.2. Art. 343, eerste lid, Fw houdt in dat de rechtbank in het saneringsplan bepalingen kan opnemen die, alle omstandigheden in aanmerking genomen, haar redelijk en billijk voorkomen. Het tweede lid van art. 343 bepaalt dat de rechter in het saneringsplan in ieder geval de termijn vaststelt gedurende welke de toepassing van de schuldsaneringsregeling van kracht is. Deze termijn zal ten hoogste drie jaar bedragen, te rekenen van de dag van de uitspraak tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling (die dag daaronder begrepen). In afwijking daarvan kan de termijn op ten hoogste vijf jaar worden gesteld indien voor de gehele termijn vanaf de vaststelling van het saneringsplan tevens een nominaal bedrag wordt vastgesteld als bedoeld in art. 295, derde lid, Fw (kort gezegd: een verhoging van de vrij te laten inkomsten)(3).

2.3. Uit de gedingstukken van deze zaak blijkt niet dat een tussentijdse beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling heeft plaatsgevonden (art. 350 Fw), noch een gewone beëindiging door het verstrijken van de termijn. Weliswaar had de rechtbank op de voet van art. 352 Fw reeds een zitting bepaald waarop de beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling zou worden behandeld, waarna op de voet van art. 354 Fw een beslissing moet worden genomen over het aan de schuldenaar eventueel onthouden van de `schone lei'(4), maar de behandeling daarvan is door de rechtbank tot 2008 en door het hof tot een nader te bepalen datum aangehouden.

2.4. De Wet schuldsanering natuurlijke personen strekt ertoe de schuldenaar gelegenheid te geven, in plaats van een persoonlijk faillissement, al zijn inkomsten en vermogen - behoudens een beperkt vrij te laten bedrag bij wijze van bestaansminimum - in het kader van de schuldsanering te laten aanwenden ter voldoening van zijn schulden. Na de afwikkeling van de wettelijke schuldsanering zijn de restantvorderingen van de schuldeisers op de schuldenaar niet langer opeisbaar, mits aan de vereisten voor een `schone lei' is voldaan. De wettelijke regeling veronderstelt een inspanning van de schuldenaar om in het tijdvak waarop de schuldsaneringsregeling op hem van toepassing is zich zoveel mogelijk inkomsten te verwerven waarmee de schuldeisers kunnen worden voldaan(5).

De Richtlijnen vermelden als datum van invoering: 1 oktober 2005.

In de Nota n.a.v. het verslag is naar aanleiding van deze brief opgemerkt(13):

"De vraag is volgens Recofa of die plicht nog bestaat, nu die niet meer in het saneringsplan opgenomen kan worden. Ik zou naar aanleiding daarvan willen opmerken dat zo door het schrappen van het saneringsplan twijfel zou ontstaan over de sollicitatieverplichting, deze verplichting in het wetsvoorstel voortvloeit uit artikel 288, eerste lid, onder c: in de schriftelijke verklaring moet de schuldenaar voldoende aannemelijk maken dat hij zich zal inspannen zoveel mogelijk baten voor de boedel te verwerven. Overigens heeft Recofa de sollicitatieplicht inmiddels zelf in detail opgenomen in haar Richtlijnen voor schuldsaneringen (par. 14). Ik ben het ook eens met de stelling van Recofa in genoemde brief, dat de aard en omvang van de sollicitatieplicht vergelijkbaar is met de sollicitatieplicht die de schuldenaar reeds heeft uit hoofde van een WW, WWB- of soortgelijke uitkering."

3. Bespreking van het cassatiemiddel

3.1. Het geval waarin de bovengenoemde problematiek door een cassatiemiddel aan de Hoge Raad wordt voorgelegd, is atypisch. De feitenrechter heeft in deze zaak géén van de in alinea 2.6 genoemde beslissingen genomen.

De klacht luidt dat deze beslissing zonder nadere motivering onbegrijpelijk is. In de toelichting is aangevoerd: "Hiermee geeft het hof weer dat verzoekster gehouden is te bewijzen dat zij de brief niet heeft ontvangen, daar waar normaliter het aan de verzender van de post is te bewijzen dat het poststuk de ontvanger bereikt heeft." Dit laatste wijst meer in de richting van een rechtsklacht dan van een motiveringsklacht.

3.3. De klacht behoeft niet tot vernietiging van het bestreden arrest te leiden. Het hof had de vrijheid om in het schuldsaneringsplan een termijn vast te stellen die langer is dan drie jaren, mits niet langer dan vijf jaren. De wijze waarop het hof van deze wettelijke bevoegdheid gebruik heeft gemaakt behoefde geen nadere motivering om begrijpelijk te zijn, nu - in cassatie onbestreden - vaststaat dat de rechter het vrij te laten bedrag heeft verhoogd op de voet van art. 295, derde lid, Fw. Terzijde valt te noteren dat wanneer de schuldenares betaald werk vindt, de kosten van kinderopvang door de rechter bij het vrij te laten bedrag kunnen worden opgeteld(14).

3.4. In deze zaak is, zoals gezegd, geen sprake van een weigering van de toelating tot de schuldsaneringsregeling, een tussentijdse beëindiging van de schuldsanering of een ontzegging van de `schone lei'. Het hof heeft kennelijk voor ogen dat niet in dit (in cassatie bestreden) arrest, maar op een door de rechtbank nader te bepalen datum zal worden beoordeeld of de schuldenares aan haar inspanningsverplichting m.b.t. het solliciteren naar betaald werk heeft voldaan in de periode vanaf 7 december 2005 tot het einde van het tijdvak waarin de schuldsaneringsregeling van kracht is. Met andere woorden: het antwoord op de vraag of de brief van de bewindvoerder d.d. 7 december 2005 de schuldenares wel of niet heeft bereikt, is niet beslissend voor het antwoord op de vraag of het hof het tijdvak waarin de schuldsaneringsregeling van kracht is op 48 maanden mocht stellen. In zoverre mist de schuldenares belang bij haar klacht.

3.5. De klacht veronderstelt dat het aangescherpte beleid van de rechtbank te Utrecht ten aanzien van de sollicitatieplicht in WSNP-zaken niet aan de schuldenares kan worden tegengeworpen zonder dat dit beleid tevoren (schriftelijk) aan de schuldenares is bekend gemaakt. Die veronderstelling gaat mij in haar algemeenheid te ver.

3.6. In het besef dat een rechtersregeling iets anders is dan beleidsregels van een bestuursorgaan, kan het nuttig zijn even ter vergelijking te kijken naar titel 4.3 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Een bestuursorgaan kan beleidsregels vaststellen in de gevallen genoemd in art. 4:81 Awb. Het besluit tot vaststelling van een beleidsregel treedt, zoals ieder Awb-besluit, niet in werking voordat het is bekendgemaakt (art. 3:40 Awb). De bekendmaking van besluiten die tot een of meer belanghebbenden zijn gericht geschiedt door toezending of uitreiking aan hen of, zo dit niet mogelijk is, op een andere geschikte wijze (art. 3:41 Awb). Echter, de bekendmaking van besluiten die niet tot een of meer belanghebbenden zijn gericht geschiedt door kennisgeving van het besluit of van de zakelijke inhoud ervan in een van overheidswege uitgegeven blad of een dag-, nieuws- of huis-aan-huisblad, dan wel op een andere geschikte wijze (art. 3:42 Awb)(15). Een besluit tot vaststelling van beleidsregels is naar zijn aard niet tot één of meer belanghebbenden gericht.

3.7. In de Richtlijnen schuldsanering 2005 ontbreekt een bepaling van `overgangsrecht'. Uit niets blijkt dat in deze richtlijnen zou zijn beoogd met het oog op de in alinea 2.6 genoemde beslissingen een terugwerkende kracht aan de aangescherpte sollicitatieplicht van de schuldenaar toe te kennen, in die zin dat de mate waarin de schuldenaar zich heeft ingespannen om betaald werk te verwerven in de periode vóór 1 oktober 2005 wordt beoordeeld aan de hand van de sedert 1 oktober 2005 geldende maatstaf waarmee de schuldenaar vóór 1 oktober 2005 nog niet bekend kon zijn.

3.8. Welke maatstaf moet dan wel worden aangehouden bij de beantwoording van de vraag of de schuldenaar in de periode vóór 1 oktober 2005 aan zijn inspanningsverplichting heeft voldaan? De wetgever is impliciet uitgegaan van een inspanningsverplichting van de schuldenaar ten aanzien van het verwerven van inkomsten uit arbeid, maar heeft de omvang van deze verplichting niet precies in de wet omschreven. Een precisering kan plaatsvinden in het saneringsplan. Bij gebreke van een precisering in het saneringsplan geldt slechts de algemene norm. Met betrekking tot een andere verplichting van de schuldenaar in WSNP-zaken, te weten de verplichting tot het - desgevraagd of eigener beweging - verschaffen van inlichtingen aan de bewindvoerder, wordt in de rechtspraak een ruime maatstaf gehanteerd: naast de uit de wet voortvloeiende informatieplichten rust op de schuldenaar ook een meer algemene verplichting tot het verschaffen van die inlichtingen aan de bewindvoerder, waarvan de schuldenaar weet of behoort te begrijpen dat zij van belang zijn voor een doeltreffende uitvoering van de schuldsaneringsregeling(16). Een vergelijkbaar criterium kan worden aangehouden wanneer de inspanning tot het verwerven van betaald werk moet worden beoordeeld.

3.9. Bij de beantwoording van de vraag of de schuldenaar in de periode ná 1 oktober 2005 aan zijn inspanningsverplichting heeft voldaan, zullen de rechtbanken zich veelal oriënteren op de ReCoFa-richtlijnen. Een schuldenaar kan daarmee rekening houden en behoort dientengevolge te begrijpen wat op dit punt van hem of haar wordt verwacht. Het geschetste stelsel komt hierop neer, dat in beginsel een sollicitatieplicht bestaat maar bij beschikking van de rechter-commissaris een ontheffing kan worden verleend. Hetgeen in alinea 2.8 is besproken doet vermoeden dat de rechters-commissarissen in hun ontheffingenbeleid, hoewel daartoe niet verplicht, mede rekening zullen houden met een vrijstelling van de sollicitatieplicht op grond van de Wet werk en bijstand.

3.11. Middel II klaagt dat de verlenging van de termijn waarin de schuldsaneringsregeling van kracht is met 12 maanden (namelijk van 36 naar 48 maanden) onbegrijpelijk is zonder nadere motivering, welke ontbreekt.

3.12. Voor zover het middel is gebouwd op de veronderstelling dat hier sprake is van een verlenging van een eerder door de rechtbank vastgestelde termijn van 36 maanden, mist de klacht m.i. feitelijke grondslag. Uit het bestreden arrest noch uit de overgelegde gedingstukken blijkt dat de rechtbank eerder een saneringsplan voor de schuldenares heeft vastgesteld waarin het tijdvak waarin de schuldsaneringregeling van kracht is op 36 maanden werd bepaald(17).

3.13. Voor zover middel II is gebouwd op de veronderstelling dat het hof bij wijze van sanctie op het niet nakomen van de sollicitatieplicht het tijdvak waarin de schuldsaneringsregeling van toepassing is op 48 maanden heeft gesteld in plaats van op 36 maanden en dat een dergelijke sanctie onevenredig zwaar is, nu betrokkene - in de redenering van het hof - slechts gedurende 5 maanden niet aan haar sollicitatieplicht heeft voldaan, mist de klacht evenzeer feitelijke grondslag. Dat het hof een langer tijdvak dan 36 maanden heeft bepaald, wordt genoegzaam verklaard door de omstandigheid dat het bedrag van de vrij te laten inkomsten is verhoogd. Het middel faalt.

4. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.