Parket bij de Hoge Raad, 14-01-2022, ECLI:NL:PHR:2022:31, 21/01282

Het cassatiemiddel van IIF bestaat uit meerdere klachten die zijn verdeeld over onderdelen 2.1 tot en met 2.4, die zijn onderverdeeld in randnummers met Romeinse cijfers (subonderdelen), die op hun beurt soms weer zijn opgesplitst aan de hand van letters.⁴⁰

In onderdeel 2.1 richt IIF klachten tegen het oordeel van het hof in rov. 5. naar aanleiding van grief 1 dat de bewijslast van de stelling dat [verweerder] statutair bestuurder was op IIF rust. Volgens IIF geeft dit oordeel blijk van een onjuiste rechtsopvatting of is het zonder nadere toelichting onbegrijpelijk, althans onvoldoende gemotiveerd.

In subonderdeel 2.1-I klaagt IIF dat het onjuist, althans onbegrijpelijk is dat het hof heeft geoordeeld dat grief 1 van IIF doel mist, nu IIF geen vernietiging van de tussenvonnissen heeft verzocht.

Deze klacht slaagt, maar kan gelet op wat hierna in randnummer 4.7 volgt bij gebrek aan belang niet tot cassatie leiden. Het hof heeft namelijk, zo blijkt uit rov. 5. van het bestreden arrest, de betrokken grief wel degelijk behandeld.

Ik merk niettemin het volgende op naar aanleiding van de klacht in subonderdeel 2.1-I. Het oordeel van het hof dat grief 1 doel mist, nu IIF geen vernietiging van de tussenvonnissen heeft verzocht, geeft mijns inziens blijk van een te formele benadering. Het belang waar het hier om draait, is dat het voor de appelrechter en voor de wederpartij voldoende duidelijk is wat de omvang van het hoger beroep is. Deze verlangde duidelijkheid wordt uiteraard gemaximaliseerd als in het petitum van de appeldagvaarding en/of de memorie van grieven alle bestreden vonnissen worden vermeld.⁴¹ Dat neemt niet weg dat ook uit de inhoud van de grieven voldoende duidelijk kan blijken tegen welke vonnissen hoger beroep wordt ingesteld.⁴² Naar vaste rechtspraak van Uw Raad wordt de omvang van de rechtsstrijd in appel immers definitief omlijnd door de in de memorie van grieven voorgestelde grieven.⁴³ Dat geldt mijns inziens ook als het petitum (op zichzelf terecht) beperkt is uitgelegd.⁴⁴ Uw Raad overwoog in Promneftstroy c.s./Yukos Finance c.s. dat het “[b]ij beantwoording van de vraag tegen welke uitspraak een rechtsmiddel wordt ingesteld, (…) [aankomt] op hetgeen een verweerder dienaangaande redelijkerwijs heeft moeten begrijpen.”⁴⁵ Er is gelet op deze maatstaven dus geen reden om appellant af te rekenen op een minder accuraat geformuleerd petitum in de memorie van grieven als de grieven zelf buiten twijfel stellen tegen welke uitspraken het hoger beroep is gericht.⁴⁶ Het hof is dus van een verkeerde maatstaf uitgegaan.

Grief 1 van IIF richt zich uitdrukkelijk tegen de tussenvonnissen van 1 november 2017 en 24 januari 2018. Het lijdt daarom geen twijfel dat het hoger beroep van IIF zich mede tot deze vonnissen uitstrekt en dat IIF de vernietiging daarvan heeft beoogd. Als gezegd kan dat IIF echter niet baten, nu het hof de grief in werkelijkheid wel heeft behandeld.

Subonderdeel 2.1-II bevat de klacht dat het rechtens onjuist en onbegrijpelijk is dat het hof in rov. 5. met betrekking tot grief 1 heeft geoordeeld dat bij gemotiveerde betwisting door [verweerder] op grond van art. 150 Rv op IIF de bewijslast rust dat [verweerder] op enig moment statutair bestuurder is geworden. Volgens IIF heeft het hof miskend dat het [verweerder] is geweest die zich op het rechtsgevolg heeft beroepen dat hij géén benoemde (statutair) bestuurder is, maar bescherming geniet onder het reguliere ontslagrecht en dus een beroep toekomt op art. 7:671 BW. Volgens IIF heeft zij dat slechts betwist.

De klacht faalt. Kort gezegd betoogt IIF dat [verweerder] het rechtsgevolg inroept van het zijn van ‘regulier werknemer’, zodat aan hem de bijbehorende ontslagbescherming toekomt. Dit betoog kan niet worden gevolgd, omdat ook een statutair bestuurder een ‘regulier werknemer’ is (zie randnummer 3.8 hiervoor). Buiten kijf staat dat [verweerder] vanaf 12 oktober 2010 werknemer was. Dit brengt mee dat het ontslagrecht zoals geregeld in Titel 7.10 BW als uitgangspunt van toepassing was en dat enkele bijzondere regels golden als [verweerder] tevens statutair bestuurder was (zie randnummers 3.9 tot en met 3.10 hiervoor). Als IIF een beroep doet op (het rechtsgevolg van) een dergelijke bijzondere regel, rust op haar logischerwijs de stelplicht en bewijslast met betrekking tot het statutair bestuurderschap van [verweerder] .⁴⁷ Een andere opvatting is ook moeilijk te rijmen met het aan het ontslagrecht ten grondslag liggende doel om werknemers te beschermen. Het oordeel van het hof is dus juist en niet onbegrijpelijk. Wat IIF in subonderdeel 2.1-II verder naar voren brengt, mist relevantie en behoeft geen bespreking.

Onderdeel 2.2 bevat klachten tegen het oordeel van het hof in rov. 6. dat niet is gebleken dat [verweerder] op 27 juni 2011 als statutair bestuurder is benoemd. Volgens IIF geeft dat oordeel blijk van een onjuiste rechtsopvatting of is het zonder nadere toelichting onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd. De toelichting op het onderdeel is uitvoerig, moeilijk toegankelijk en bevat herhalingen. Ik zal het onderdeel dan ook niet uitputtend weergeven, maar mij beperken tot een weergave van de kern van de klachten.

De klacht in subonderdeel 2.2-I valt in de kern samen met de falende voortbouwklacht in subonderdeel 2.1-III en faalt daarom ook.

Subonderdeel 2.2-II bevat allereerst de klacht dat het hof in rov. 6. heeft miskend dat (i) een geldig benoemingsbesluit uit allerlei feiten en omstandigheden kan worden afgeleid, (ii) een benoemingsbesluit dat door alle aandeelhouders is genomen in beginsel vormvrij is, (iii) dat besluit dus niet op schrift hoeft te zijn gesteld, (iv) een dergelijk benoemingsbesluit dus niet op een speciaal daartoe bijeengeroepen algemene vergadering van aandeelhouders hoeft te worden genomen, (v) een dergelijk benoemingsbesluit evenmin uit notulen van één of andere vergadering hoeft te blijken en (vi) niet van enige vastlegging van rechten en plichten hoeft te blijken.

De klacht faalt. Ik stel daarbij voorop dat het hier in de kern gaat om een bewijskwestie, die IIF lijkt te willen converteren in een debat over de inhoud van het recht. Zoals ik hierna zal uitwerken, is het hof uitgegaan van de juiste maatstaven. Het is echter tot een voor IIF nadelig bewijsoordeel gekomen.

De klacht mist feitelijke grondslag voor zover IIF betoogt dat het hof niet tot uitgangpunt zou hebben genomen dat een geldig benoemingsbesluit uit ‘allerlei’ feiten en omstandigheden kan worden afgeleid. Het hof heeft in rov. 6. – in het verlengde van de uitvoerige overwegingen van de rechtbank in rov. 2.6 tot en met 2.20 van het eindvonnis (zie hiervoor in randnummers 2.4 tot en met 2.12) – ‘allerlei’ feiten en omstandigheden in beschouwing genomen. Het hof heeft immers in beschouwing genomen wat getuigen hebben verklaard, de “uitnodiging/agenda” voor de vergadering van 27 juni 2011, de verslaglegging van de vergadering, (de tekst van) de arbeidsovereenkomsten tussen [verweerder] en IIF, de inschrijving in het handelsregister en de wijze waarop [verweerder] zich intern en extern presenteerde. Het hof heeft echter niet aan al deze feiten en omstandigheden evenveel gewicht toegekend.

Het hof is tot het oordeel gekomen dat op 27 juni 2011 géén algemene vergadering van aandeelhouders van IIF heeft plaatsgevonden waarin [verweerder] als statutair bestuurder is benoemd. Daarbij heeft het hof geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting en zijn oordeel is ook niet onbegrijpelijk. Het hof heeft, anders dan IIF betoogt, niet tot uitgangspunt genomen dat de benoeming van statutair bestuurders plaats moet te vinden op een “speciaal daartoe bijeengeroepen algemene vergadering van aandeelhouders”. In zoverre mist de klacht feitelijke grondslag. Het hof heeft evenmin tot uitgangspunt genomen dat een benoemingsbesluit uit notulen van één of andere vergadering moet blijken, zodat de klacht ook in zoverre feitelijke grondslag mist. Wél heeft het hof geconstateerd dat uit de “uitnodiging/agenda” voor de vergadering die op 27 juni 2011 heeft plaatsgevonden – volgens de rechtbank een bestuursvergadering van de Stichting (rov. 2.10 van het eindvonnis) – en uit de verslaglegging van die vergadering niet blijkt van een benoeming van [verweerder] als statutair bestuurder van IIF, zodat deze “uitnodiging/agenda” en de verslaglegging geen bewijs opleveren van een benoemingsbesluit. Daar komt dan nog bij dat het hof betekenis heeft toegekend aan het feit dat een getuige, [betrokkene 1] , die destijds bestuurder van de Stichting was, heeft verklaard dat op de bewuste vergadering niet het besluit genomen is [verweerder] aan te stellen tot statutair bestuurder van IIF. Het betoog van IIF – voor zover zij dat al concreet heeft gemaakt – dat [verweerder] zich zowel intern als extern presenteerde als statutair bestuurder van IIF hoefde het hof mijns inziens niet op andere gedachten te brengen, gelet op wat hiervoor in randnummer 3.6 aan de orde kwam.

Minder duidelijk is wat het hof op het oog heeft gehad waar het heeft overwogen dat “[e]nige vastlegging van de voor [verweerder] als statutair bestuurder en IFF (lees: IIF, A-G] over en weer geldende rechten en verplichtingen per 27 juni 2011 ontbreekt.” Dat de benoeming van een statutair bestuurder (doorgaans) gepaard zou gaan met de vastlegging van “over en weer geldende rechten en verplichtingen” valt niet goed in te zien. Wellicht heeft het hof de taakstelling en bevoegdheden van de bestuurder op het oog gehad. Hoe dan ook, dit ondergeschikte element in de overwegingen van het hof maakt niet onbegrijpelijk diens oordeel dat niet is gebleken dat op 27 juni 2011 een algemene vergadering van aandeelhouders van IIF heeft plaatsgevonden waarin [verweerder] als bestuurder is benoemd.

De consequentie van dat oordeel is dat een benoemingsbesluit – indien dat op 27 juni 2011 is genomen – buiten vergadering moet zijn genomen. In het oordeel van het hof in rov. 6. ligt echter besloten dat ook niet blijkt van een benoemingsbesluit dat buiten vergadering is genomen. Het besluit hoefde als zodanig weliswaar niet op schrift te worden gesteld, maar de stemmen moesten wel schriftelijk worden uitgebracht (zie randnummer 3.4 hiervoor). Van dergelijke documentatie van een aandeelhoudersbesluit dat buiten vergadering is genomen, is volgens het hof niet gebleken. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk.

In subonderdeel 2.2-II klaagt IIF verder dat het hof “vervolgens dus ook” heeft miskend dat “wel voldoende is gebleken voor het aannemen van een benoemingsbesluit op 27 juni 2011 in het licht van het feit dat de ondertekening op 27 juni 2011 ter vergadering van de Stichting door de bestuurder [betrokkene 1] van de Stichting als enig aandeelhouder enerzijds [verweerder] anderzijds tot inschrijving in de KvK van [verweerder] als algemeen en zelfstandig bevoegd bestuurder, zeker in combinatie met de daarop [volgende] inschrijving op 22 augustus 2011 en de uitvoering daarvan moet worden gekwalificeerd als een geldig benoemingsbesluit als bedoeld in art. 2:242 BW.” (in het origineel is alleen “wel” gecursiveerd, A-G)

Deze klacht heeft enige duiding nodig. Wat IIF met deze klacht lijkt te bedoelen, is dat [verweerder] door de Stichting (vertegenwoordigd door haar bestuurder [betrokkene 1] ) als bestuurder van IIF is ingeschreven in het handelsregister. Hoewel IIF in de procesinleiding niet op een vindplaats wijst, is duidelijk dat IIF het formulier van de Kamer van Koophandel op het oog heeft dat is opgenomen in productie 3 bij het verweerschrift in eerste aanleg. IIF heeft dit formulier in eerste aanleg⁴⁸ en (minder uitdrukkelijk) in hoger beroep⁴⁹ ten grondslag gelegd aan haar betoog dat [verweerder] als statutair bestuurder is benoemd. Het gaat om een formulier met de titel “11 Inschrijving” en “functionaris voor een rechtspersoon” met een datumstempel van 22 augustus 2011. Inderdaad strekt het formulier ertoe dat [verweerder] wordt ingeschreven als “bestuurder” (dus statutair bestuurder) van “InvestInFuture Holding BV” (zie het formulier onder 4.1). Het formulier vermeldt onder 4.4 dat [verweerder] als functionaris “alleen bevoegd” is en onder 4.5 dat hij op 27 juni 2011 in functie is getreden. Het formulier is onder 3.2 getekend door [verweerder] en onder 11.1 door [betrokkene 1] . Het hof heeft in rov. 6. ook aangenomen dat “[verweerder] op enig moment als statutair directeur van IIF in het register van de Kamer van Koophandel is ingeschreven”.

Ik meen dat de klacht faalt. De klacht gaat uit van een onjuiste rechtsopvatting voor zover IIF betoogt dat het KvK-formulier moet worden gekwalificeerd als een geldig benoemingsbesluit. Dat kan onder omstandigheden, maar moet niet. Het was aan het hof als feitenrechter om in het licht van de feiten en omstandigheden te bepalen welke betekenis het KvK-formulier heeft. Het gaat daarbij om een feitelijk oordeel dat in cassatie alleen op begrijpelijkheid kan worden getoetst. Hetzelfde geldt voor zover IIF betoogt dat in het KvK-formulier een aanwijzing besloten ligt dat (voorafgaande aan het indienen van het KvK-formulier) een benoemingsbesluit is genomen. Het is niet onbegrijpelijk dat het hof het KvK-formulier niet als benoemingsbesluit heeft aangemerkt en de in het KvK-formulier besloten liggende aanwijzing voor het bestaan van een benoemingsbesluit onvoldoende zwaarwegend heeft geacht. Daarbij heeft het hof betekenis toegekend aan de verklaring van de getuige [betrokkene 1] , die het KvK-formulier heeft ondertekend en die heeft verklaard dat tijdens de vergadering op 27 juni 2011 niet het besluit is genomen [verweerder] aan te stellen tot statutair bestuurder van IIF en dat dat ook niet de intentie was. Ik merk daarbij nog op dat de rechtbank in rov. 2.8 en 2.9 van het eindvonnis heeft weergegeven wat de getuige [betrokkene 1] uit de doeken heeft gedaan over wat volgens hem wél is gebeurd en over wat wél de intentie was. Kort gezegd was het volgens deze verklaringen de bedoeling om [verweerder] tijdens een bestuursvergadering van de Stichting op 27 juni 2011 een ‘mandaat’ te geven om namens IIF op te treden (met een bepaalde limiet), terwijl het stichtingsbestuur zicht zou houden op IIF, en was er geen sprake van ‘delegatie’. Het hof heeft hieruit – net als de rechtbank – afgeleid dat het KvK-formulier niet, in ieder geval niet voldoende eenduidig, kan worden begrepen als een benoemingsbesluit en dat het KvK-formulier er ook niet voldoende eenduidig op wijst dat een benoemingsbesluit voorafgaande aan het indienen van het formulier is genomen.

Subonderdeel 2.2-IIa bevat naar ik begrijp een uitwerking en deels herhaling van onderdeel 2.2 en de subonderdelen 2.2-I en 2.2-II, waarvan de bespreking (ook) slechts tot herhaling zou leiden. Ik volsta dan ook met wat ik hiervoor al heb opgemerkt.

In subonderdeel 2.2-IIb klaagt IIF dat het hof in rov. 6. “[g]elet op het in onderdeel 2.2-IIa gestelde” heeft miskend “dat het bij toepassing van de juiste maatstaf bij zijn beoordeling voor de vraag of er een benoemingsbesluit is genomen de navolgende feiten en omstandigheden [had] moeten betrekken (…).” Daarna volgt in het subonderdeel een lange opsomming van – achtereenvolgens – stellingen en standpunten in de memorie van grieven, vaststellingen door de rechtbank en stellingen en standpunten van IIF in andere processtukken, gevolgd door een evenzeer lange samenvatting.

De klacht kan niet tot cassatie leiden. Een groot deel van de lange reeks aan stellingen, standpunten en vaststellingen die in het subonderdeel is weergegeven, bestaat uit herhalingen ten opzichte van de voorgaande klachten en verder uit vrij algemene observaties. IIF lijkt met de uitvoerige weergave van wat in feitelijke instanties is aangevoerd een hernieuwde beoordeling van de zaak te willen uitlokken. Het cassatieberoep is er echter niet voor bedoeld om stellingen en feitenmateriaal opnieuw (in een derde instantie) te presenteren, maar om met precisie kenbaar te maken welk oordeel van de bestreden uitspraak onjuist of onbegrijpelijk is (en waarom).⁵⁰ Ik bespreek het subonderdeel dan ook niet.

Subonderdeel 2.2-IIc bouwt naar de tekst daarvan (“dan ook”) voort op subonderdeel 2.2-IIb, bevat grotendeels herhaling, en behoeft in zoverre geen bespreking. Ik besteed slechts aandacht aan het betoog van IIF op p. 19 van de procesinleiding dat (i) [betrokkene 1] als getuige kennelijk heeft miskend “dat het ondertekenen door [betrokkene 1] namens de Stichting als enig aandeelhouder, zeker in combinatie met het feit dat [verweerder] aldus ook heeft getekend en dat dit vervolgens op 22 augustus 2011 daadwerkelijk bij de KvK is ingediend, moet worden gekwalificeerd als een benoemingsbesluit” en dat (ii) in dat kader, anders dan het hof – aldus de klacht – in rov. 6. heeft overwogen, “juist wel” van belang is wat IIF over de persoon van de getuige en de geloofwaardigheid heeft gesteld.

De klacht faalt. Ik stel voorop dat hier bij uitstek gaat om een feitelijke kwestie, te weten bewijswaardering,⁵¹ die in cassatie slechts op begrijpelijkheid kan worden getoetst. Of de getuige voldoende begrip heeft van de vragen die aan hem zijn voorgelegd en of de getuige geloofwaardig is, is ter beoordeling van de feitenrechter. Het oordeel van het hof daarover is niet onbegrijpelijk.⁵² De klacht dat het hof in rov. 6. heeft miskend dat wat door IIF over de persoon van de getuige en de geloofwaardigheid is gesteld van belang is, mist feitelijke grondslag. Het hof heeft in rov. 6. overwogen dat IIF “in hoger beroep het nodige op de verklaring van de door haar zelf voorgebrachte getuige [betrokkene 1] [heeft] aan te merken, maar bij gelegenheid van het getuigenverhoor bij de rechtbank (…) van die bedenkingen niets [heeft] laten blijken en ter zake geen vragen [heeft] gesteld.” Daarmee heeft het hof in wezen slechts geconstateerd dat de betrokken argumenten niet bij eerste gelegenheid naar voren zijn gebracht. Aan die omstandigheid mocht het hof betekenis toekennen bij de waardering van die argumenten en het verbaast niet dat het hof heeft gemeend dat zij daardoor minder zeggingskracht hebben. Tot slot: IIF verwijst naar vindplaatsen van stellingen met betrekking tot de geloofwaardigheid van de getuige, maar klaagt niet dat (en legt ook niet uit waarom) deze stellingen zo sprekend zijn dat het hof daaraan niet zonder nadere motivering voorbij kon gaan.

IIF richt in onderdeel 2.3 klachten tegen rov. 7. van het bestreden arrest, waarin het hof – samengevat – heeft geoordeeld dat iedere grond ontbreekt voor het betoog van IIF dat [verweerder] ná 27 juni 2011 als statutair bestuurder is benoemd. Volgens IIF geeft dat oordeel blijk van een onjuiste rechtsopvatting of is het zonder nadere toelichting onbegrijpelijk, althans onvoldoende gemotiveerd. De klacht wordt in subonderdelen 2.3-I tot en met 2.3-III uitgewerkt.

Subonderdeel 2.3-I bouwt voort op de klachten in onderdelen 2.1 en 2.2 en faalt daarmee.

In subonderdeel 2.3-II klaagt IIF dat het hof in rov. 7. is uitgegaan van een onjuiste maatstaf voor de benoeming van statutair bestuurders “in een geval als het onderhavige” en dat het heeft miskend dat een benoemingsbesluit dat door alle aandeelhouders is genomen in beginsel vormvrij is. Volgens de klacht is, anders dan het hof heeft overwogen, niet van belang dat IIF niet exact kan aangeven op welke vergadering de benoeming zou hebben plaatsgevonden indien dat niet zou zijn geweest op 27 juni 2011.

Ook deze klacht faalt. Onder verwijzing naar al het voorgaande kan ik enigszins kort zijn. Het hof heeft zich in rov. 7. niet uitgelaten over de aan een benoemingsbesluit te stellen vormvereisten, maar heeft allereerst geoordeeld dat IIF haar stelling dat [verweerder] op 3 oktober 2014, dan wel 12 december 2014 en in ieder geval per 1 januari 2015 als statutair bestuurder is benoemd, eenvoudigweg onvoldoende concreet heeft gemaakt. Het betreft een feitelijk oordeel dat in cassatie alleen op begrijpelijkheid kan worden getoetst. Het oordeel is mijns inziens niet onbegrijpelijk. Zoals ik in randnummers 3.2 en 3.6 opmerkte, kan iemand alleen statutair bestuurder zijn als hij of zij daadwerkelijk als zodanig is benoemd. Het ligt voor de hand dat de partij die het bestaan van zo’n benoemingsbesluit stelt, juist wel exact kan aangeven wanneer dat benoemingsbesluit (binnen of buiten vergadering) is genomen. Het oordeel is te minder onbegrijpelijk nu IIF in subonderdeel 2.3-II niet wijst op stellingen of andere gegevens waar het hof onvoldoende oog voor zou hebben gehad.

Het hof heeft verder geoordeeld dat de verwijzing naar de op 17 oktober 2014 door partijen ondertekende arbeidsovereenkomst, waarin wordt vermeld dat [verweerder] als werknemer per 1 januari 2015 bij de werkgever in dienst is in de functie van statutair directeur de stelling van IIF niet onderbouwt. Daarbij heeft het hof overwogen dat de enkele functievermelding van ‘statutair directeur’ in die arbeidsovereenkomst niet impliceert dat – kort gezegd – door de algemene vergadering van aandeelhouders een benoemingsbesluit is genomen. Weliswaar is een andere waardering van dit feitelijke beslispunt in het licht van wat ik in randnummer 3.6 besprak denkbaar, maar dat brengt niet mee dat het oordeel van het hof onbegrijpelijk is, zeker niet gelet op wat in randnummer 4.21 naar voren kwam over de verklaring van de getuige [betrokkene 1] over het beoogde beperkte ‘mandaat’ voor [verweerder] . Het hof is te volgen in zijn kennelijke redenering dat een min of meer terloopse vermelding in een arbeidsovereenkomst onvoldoende erop wijst – zeker bij gebrek aan context – dat een benoemingsbesluit is genomen.

Onderdeel 2.4 bevat een voortbouwklacht, die met het voorgaande faalt.