Rechtbank Amsterdam, 07-09-2006, AY7854, AWB 06-1897 WWB

UITSPRAAK

in het geding met reg.nr. AWB 06/1897 WWB

van:

tegen:

1. PROCESVERLOOP

Eiser heeft ter zitting van 29 maart 2006 mondeling beroep ingesteld gericht het besluit van verweerder van 24 maart 2006. Op 26 april 2006 heeft de rechtbank het beroepschrift ontvangen.

Het onderzoek is gesloten ter zitting van de meervoudige kamer van 8 juni 2006.

2. OVERWEGINGEN

Eiser ontving in ieder geval sedert 1 juni 2003 een bijstandsuitkering naar de norm van een alleenstaande.

In het kader van het project “Klant in Beeld” heeft verweerder op 11 januari 2006 een huisbezoek afgelegd op het door eiser opgegeven adres. De bevindingen van dit huisbezoek zijn neergelegd in de rapportage van 17 januari 2006.

De tegen de besluiten van 24 januari 2006 en 2 februari 2006 gerichte bezwaren van eiser zijn bij het bestreden besluit ongegrond verklaard en de primaire besluiten zijn gehandhaafd. Daartoe is overwogen dat er een aanzienlijke hoeveelheid softdrugs in eisers woning is aangetroffen tijdens het huisbezoek. Verweerder gaat ervan uit dat de aangetroffen softdrugs waren bestemd voor de handel waardoor eiser inkomsten heeft verworven. Eiser heeft dit ook min of meer toegegeven aan de handhavingsmedewerkers. Eiser verkeerde naar de mening van verweerder niet in een dusdanige toestand dat aan zijn verklaring geen waarde kan worden gehecht. Eiser heeft niet aan verweerder gemeld dat hij softdrugs verhandelt en heeft daarmee de inlichtingenplicht geschonden. Verweerder kan daardoor eisers recht op bijstand niet langer vaststellen. Aangezien eiser heeft verklaard dat hij sinds 1 augustus 2003 bezig was met hasj en wiet en de omvang van de handel onduidelijk blijft, is verweerder van mening dat eisers recht op bijstand sinds 1 augustus 2003 niet is vast te stellen. Daarom is eisers recht op bijstand met ingang van 1 augustus 2003 ingetrokken. Van redenen om geheel of gedeeltelijk van intrekking van het recht op bijstand af te zien is geen sprake, aldus verweerder.

De rechtbank ziet zich gesteld voor de vraag of verweerder de besluiten om eisers recht op bijstand met ingang van 1 januari 2006 respectievelijk 1 augustus 2003 in te trekken, terecht heeft gehandhaafd en overweegt daartoe als volgt.

Met ingang van 1 januari 2004 is de WWB in werking getreden en is de Algemene bijstandswet (Abw) ingetrokken. Het bestreden besluit is tot stand gekomen onder de werking van de WWB. Uit hetgeen de Centrale Raad van Beroep (CRvB) heeft overwogen in zijn uitspraak van 21 april 2005 (op rechtspraak.nl onder LJN AT4358) volgt dat verweerder zijn bevoegdheid tot herziening en terugvordering na 1 januari 2004 aan de artikelen 54 en 58 van de WWB ontleent, ook indien de bijstandsverlening betrekking heeft op een voor deze datum gelegen periode.

Gelet op de, in de rechtszekerheid haar grondslag vindende, temporele werking van wetgeving dienen evenwel de rechten en verplichtingen van een belanghebbende in beginsel te worden beoordeeld naar de wetgeving zoals die van kracht was op de datum of gedurende het tijdvak waarop de rechten en verplichtingen betrekking hebben. Dit betekent dat wanneer een vóór de inwerkingtreding van de nieuwe wetgeving gelegen datum of tijdvak (opnieuw) wordt beoordeeld, daarbij de oude bepalingen inzake rechten en verplichtingen van een belanghebbende in beginsel van toepassing blijven. De inlichtingenplicht moet volgens bovengenoemde jurisprudentie ten aanzien van de periode vóór 1 januari 2004 op grond van de Abw worden beoordeeld.

Ingevolge artikel 65, eerste lid, eerste volzin, van de Abw doet de belanghebbende aan burgemeester en wethouders op verzoek of onverwijld uit eigen bewe-ging medede-ling van alle feiten en omstandig-heden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op het recht op bijstand, het geldend maken van het recht op bijstand, de hoogte of de duur van de bijstand, of op het bedrag van de bijstand dat aan hem wordt betaald. Op grond van artikel 65, derde lid, van de Abw is de belang-hebbende ver-plicht aan burgemeester en wet-houders desge-vraagd de mede-wer-king te verlenen die redelij-kerwijs nodig is voor de uit-voe-ring van deze wet.

In artikel 17, eerste lid, van de WWB is bepaald dat de belanghebbende aan het college op verzoek of onverwijld uit eigen beweging mededeling doet van alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op zijn arbeidsinschakeling of het recht op bijstand. Ingevolge het tweede lid van dit artikel is belanghebbende verplicht aan het college desgevraagd medewerking te verlenen die redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van de wet.

Indien de belanghebbende deze verplichting niet of in onvol-doende mate nakomt en in gebreke blijft dit verzuim te her-stellen, is dat blijkens vaste jurisprudentie zowel onder de Abw als onder de WWB een rechts-grond voor weigering of beëindiging van de bijstand wanneer door de schending van die rechtsplicht het recht op bijstand niet of niet langer kan worden vastge-steld.

Artikel 53a, tweede lid, van de WWB bepaalt dat het college bevoegd is onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van de verstrekte gegevens en zonodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van bijstand. Indien het onderzoek daartoe aanleiding geeft kan het college besluiten tot herziening van de bijstand.

In artikel 54, derde lid, aanhef en onder a, van de WWB is bepaald dat onverminderd het elders in deze wet bepaalde terzake van herziening of intrekking van een besluit tot toekenning van bijstand en terzake van weigering van bijstand, het college een dergelijk besluit kan herzien of intrekken, indien het niet of niet behoorlijk nakomen van de verplichting, bedoeld in artikel 17, eerste lid, heeft geleid tot het ten onrechte of tot een te hoog bedrag verlenen van bijstand.

Anders dan eiser, is de rechtbank van oordeel dat de intrekking van eisers recht op bijstand geen (punitieve) sanctie is. Het recht op bijstand is in het onderhavige geval niet ingetrokken louter omdat er sprake is van schending van de informatieplicht, maar omdat – wat daar ook van zij – het recht niet (langer) is vast te stellen door verweerder. Hoewel de intrekking dan wel beëindiging van het recht op bijstand in voorkomende gevallen als leedtoevoeging zou kunnen worden ervaren, is de reden van de intrekking/beëindiging van het recht op bijstand niet gelegen in het opleggen van een sanctie aan betrokkene. De grieven van eiser dienaangaande treffen derhalve geen doel.

Ten aanzien van de rechtmatigheid van het aan eiser afgelegde onaangekondigde huisbezoek overweegt de rechtbank als volgt.

Inherent aan de verplichting voor de belanghebbende om van al datgene dat van belang is voor de bijstand mededeling te doen, is controle en verificatie door het bestuursorgaan dat met de uitvoering en controle van de WWB is belast. Daarbij geldt de in artikel 65, derde lid, van de Abw respectievelijk in artikel 17, tweede lid, van WWB genoemde medewerkingsverplichting. Bij de beoordeling van deze verplichting neemt de CRvB naar vaste jurisprudentie tot uitgangspunt dat de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer niet onevenredig mag zijn aan het met het onderzoek van de verlangde gegevens nagestreefde doel (proportionaliteit) en dat dit doel niet op een minder ingrijpende wijze kan worden bereikt (subsidiariteit).

De rechtbank constateert dat de jurisprudentie van de CRvB met betrekking tot onaangekondigde huisbezoeken in het algemeen betrekking heeft op noodzakelijk te achten huisbezoeken in het kader van bovengenoemde uitvoering en controle. Hierbij duidt het begrip “noodzakelijk”, naar de rechtbank concludeert, op de situaties waarin een specifieke aanleiding bestaat voor de inzet van het middel van huisbezoek. Die aanleiding kan bestaan uit aanwijzingen omtrent mogelijke (verzwegen) omstandigheden die relevant zijn voor het vaststellen van het recht. Daarnaast is in de praktijk van de gemeente van verweerder, zo heeft de rechtbank uit de toelichting van verweerder begrepen, sprake van “niet-noodzakelijke” huisbezoeken, zoals in het onderhavige geval, waarin er geen bijzondere aanleiding was om juist de woning van eiser te bezoeken.

Met betrekking tot de keuze voor de inzet van het middel van huisbezoek in dit geval overweegt de rechtbank het volgende. Naar het oordeel van de rechtbank is niet gebleken van een objectieve grond om te twijfelen aan de woonsituatie noch van bijzondere omstandigheden die de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van eiser noodzakelijk maakten of rechtvaardigden. Verweerder heeft ter zitting aangegeven dat er geen bijzondere aanleiding was om een huisbezoek bij eiser af te leggen. Verweerder heeft uitdrukkelijk verklaard dat er geen enkele aanwijzing was dat eiser niet woonde op het door hem opgegeven adres of dat er sprake zou zijn van samenwoning. Eiser maakte geen deel uit van de zogenaamde risicoprofielgroep noch was er anderszins sprake van twijfel over eisers opgegeven woon- en leefsituatie. Het onaangekondigd huisbezoek aan eiser, zonder dat daartoe enige aanleiding bestond, kan dan ook als een inbreuk op het privé-leven en het huis (artikel 8 EVRM), dan wel de persoonlijke levenssfeer (artikel 10 Grondwet) worden beschouwd, terwijl die inbreuk niet door de omstandigheden werd gerechtvaardigd.

Uitgaande van het wezenlijke belang van de toestemming voor het binnentreden, is het de vraag of een gegeven toestemming betekenis dient te hebben voor de beoordeling van de vraag of het niet-noodzakelijke huisbezoek is te beschouwen als een inbreuk als hiervoor bedoeld. Verweerder heeft ter zitting deze vraag bevestigend beantwoord. De rechtbank begrijpt het standpunt van verweerder aldus, dat de toestemming die inbreuk opheft. In feite maakt de toestemming als eis die aan de uitvoering van het middel van huisbezoek kan worden gesteld, de inbreuk die de inzet van dit middel betekende in de visie van verweerder weer ongedaan.

Voorop staat, dat voor het binnentreden van een woning toestemming van de bewoner nodig is, zoals vastgelegd in artikel 1 van de Algemene wet op het binnentreden. Deze toestemmingseis moet worden beschouwd als een centraal uitgangspunt waarop in overeenstemming met artikel 12, eerste lid, van de Grondwet, slechts op grond van een bijzondere wet in formele zin uitzonderingen mogelijk zijn.

Aan de keuze voor de inzet van het middel van niet-noodzakelijke huisbezoek gaat vooraf de vraag of het openbaar gezag op basis van willekeurigheid (steekproefsgewijs) het recht toekomt om bij een uitkering waarvan – in de bewoordingen van de eerder aangehaalde werkinstructie - in het verleden de rechtmatigheid is vastgesteld, zonder nadere aanleiding de aandacht op een woning en haar bewoners te richten. De rechtbank beantwoordt die vraag ontkennend en overweegt daartoe als volgt.

De rechtbank is van oordeel dat, gelet op de waarborgen waarmee de woning en de persoonlijke levenssfeer zijn omgeven in verdrag en (Grond)wet, het middel van huisbezoek niet lichtvaardig of willekeurig mag worden ingezet. Ook in de formulering van artikel 8, tweede lid, EVRM, kan worden gelezen dat een bij de wet voorziene inmenging wel is toegestaan, maar niettemin als een inmenging moet worden beschouwd.

De rechtbank overweegt dat het vragen van toestemming aan de deur geschiedt. Dan is de bewoner reeds benaderd en, ongeacht zijn antwoord op die vraag, heeft en houdt hij de aandacht van het openbaar gezag. Immers, ofwel er wordt bij weigering een vervolgprocedure opgestart, ofwel de woning wordt met toestemming binnengetreden. In dat geval is voorts niet nader gespecificeerd welk(e) doel(en) het onderzoek van de woning heeft, en is toetsing aan proportionaliteit en subsidiariteit in dat opzicht niet mogelijk.

Een willekeurige inzet van het middel verdraagt zich ook niet met de jurisprudentie van de CRvB, waaronder de uitspraak van de CRvB van 3 september 2002, gepubliceerd in JABW 2002, 186, LJN AF3007, waarin een objectieve grond om te twijfelen aan de woonsituatie wordt verlangd, terwijl bij “niet-noodzakelijke” inzet van het middel de in de jurisprudentie genoemde eisen van proportionaliteit en subsidiariteit geheel achter de horizon verdwijnen. Ook het algemeen belang van verweerder om misbruik van gemeenschapsgeld tegen te gaan, rechtvaardigt naar het oordeel van de rechtbank niet de willekeurige inzet van dit middel.

Aan de hiervoor genoemde wezenlijke uitgangspunten doet naar het oordeel de rechtbank dan ook niet af, dat de bewoner toestemming geeft voor het huisbezoek.

Gelet op vorenstaand oordeel is sprake van een inbreuk op voornoemde verdrags- en grondwettelijke rechten, zodat de resultaten van het huisbezoek niet in aanmerking worden genomen. Het bestreden besluit dient reeds om die reden te worden vernietigd.

De rechtbank moet op grond van het hierna volgende voorts vaststellen, dat in het onderhavige geval de uitvoering van het huisbezoek gebrekkig is geweest.

In de uitspraak van de CRvB van 1 mei 2001, LJN ZB9247 is nader uitgewerkt dat indien de weigering van medewerking gevolgen kan hebben voor de voortzetting van de bijstandsverlening, uit een oogpunt van zorgvuldigheid een aantal eisen geldt bij het vragen van de medewerking: de betrokkene dient –voorzover hier van belang- op een voor hem begrijpelijke wijze duidelijk te worden gemaakt wat er van hem verlangd wordt en welke gevolgen zijn verbonden aan een eventuele weigering.

De rechtbank merkt op dat deze elementen ook alle zijn verwerkt in de brochure “Huisbezoek bij klanten” van de Dienst Werk en Inkomen.

Ten aanzien van de partijen verdeeld houdende vraag of in dit geval eiser geacht kan worden bedoelde toestemming te hebben verleend, overweegt de rechtbank het volgende. Over genoemde vraag en de vraag of eiser op de hoogte was van het feit dat het weigeren van toestemming geen gevolgen zou hebben voor zijn uitkering heeft eiser ter zitting meer in het bijzonder het volgende verklaard. Zonder dat eiser daarvoor toestemming had verleend, zijn verweerders rapporteurs na te hebben aangebeld eisers woning binnengetreden. Op dat moment verkeerde eiser onder invloed van marihuana. De rapporteurs hebben zich op verzoek van eiser -op zeer vluchtige wijze- gelegitimeerd. Verweerders rapporteurs deelden eiser mee dat wanneer hij niet zou meewerken aan het onderzoek, zijn recht op bijstand zou worden beëindigd. Eiser heeft geen toestemming verleend aan verweerders rapporteurs om zijn woning te betreden, afzonderlijke ruimten te betreden noch voor het openen van kasten waarin zich een voorraad wiet bevond. Verweerders rapporteurs hebben niet gevraagd of eiser het proces-verbaal wilde tekenen. Eiser kan zich niet vinden in de inhoud van het proces-verbaal omdat dit niet overeenkomt met wat er in werkelijkheid is voorgevallen.

De rechtbank stelt vast dat het handgeschreven proces-verbaal begint met de woorden “U legt me de reden uit van het huisbezoek, ik begrijp dat.” Er zijn geen andere zinnen in dit verbaal die aan de hiervoor weergegeven eisen omtrent informatievoorziening vooraf door de rapporteurs kunnen worden gerelateerd. Onder het proces-verbaal is een voorgedrukte zin aangekruist waarin de instemming met de inhoud door de geverbaliseerde is verwoord. Er is echter geen handtekening onder dit verbaal opgenomen. Gegeven de toelichting van eiser ter zitting in samenhang met vorenstaande gegevens acht de rechtbank, anders dan verweerder, niet aannemelijk dat in het onderhavige geval de vereiste toestemming is gegeven. Ook kan niet worden vastgesteld dat eiser bekend was met de gevolgen in geval van weigering van de toestemming. De rechtbank acht ondubbelzinnige toestemming van de betrokkene aan verweerder om zijn woning te betreden zodanig noodzakelijk en van wezenlijk belang dat daarover geen misverstand mag bestaan. Hetzelfde geldt voor de bekendheid van eiser met de gevolgen bij weigering die toestemming te verlenen. De rechtbank constateert dat een schriftelijke door eiser ondertekende verklaring van die strekking niet voorhanden is. Nu voorts uit de rapportage niet blijkt dat verweerders rapporteurs de eventuele consequenties van het al dan niet meewerken aan het huisbezoek aan eiser hebben uitgelegd, noch blijkt dat afzonderlijk toestemming is gevraagd en verkregen voor het betreden van de afzonderlijke woonruimten en het openen van kasten, is de rechtbank van oordeel dat niet vastgesteld kan worden dat het onaangekondigde huisbezoek in het onderhavige geval met toestemming van een vooraf en volledig geïnformeerde bewoner heeft plaatsgevonden. Om die reden is ook de uitvoering van het middel van huisbezoek in dit geval te beschouwen als een schending van het recht op eerbiediging van het privé-leven, het huis en de persoonlijke levenssfeer van eiser.

Onder de hiervoor beschreven omstandigheden is de rechtbank van oordeel dat de tijdens het huisbezoek aangetroffen bewijsmiddelen door verweerder zijn verkregen op een wijze die zodanig indruist tegen hetgeen van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht dat dit gebruik onder alle omstandigheden ontoelaatbaar moet worden geacht. Verwezen wordt naar de uitspraak van de CRvB van 3 januari 2006 (LJN AU9232).

Aan het uitgangspunt dat sprake dient te zijn van een gerechtvaardigde inbreuk op de persoonlijke levenssfeer door onaangekondigd huisbezoek, wordt alle kracht ontnomen indien verweerder de resultaten van het onderhavige huisbezoek in zijn beoordeling van eisers recht op bijstand mee mag nemen. Indien de resultaten van het onaangekondigd huisbezoek buiten beschouwing worden gelaten, moet worden geconstateerd dat geen andere gegevens voorhanden zijn op grond waarvan verweerder tot de conclusie had kunnen komen dat eiser zijn inlichtingenplicht heeft geschonden en dat deswege het recht op bijstand niet langer is vast te stellen. De rechtbank is dan ook van oordeel dat in het voorliggende geval de intrekking van het recht op bijstand van eiser onrechtmatig moet worden geacht. Het bestreden besluit kan derhalve niet in rechte stand houden.

Gelet op het voorgaande zal de rechtbank het beroep gegrond verklaren, het bestreden besluit vernietigen en met toepassing van het bepaalde in artikel 8:72, vierde lid, van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) zelf in de zaak voorzien door te bepalen dat het bezwaar van eiser gericht tegen de primaire besluiten van 24 januari 2006 en van 2 februari 2006 gegrond is en dat deze uitspraak in de plaats treedt van het vernietigde besluit. Voorts herroept de rechtbank de primaire besluiten van 24 januari 2006 en van 2 februari 2006. Bovendien zal de rechtbank het verzoek om vergoeding van de kosten in verband met het ingediende bezwaarschrift tegen de besluiten van 24 januari 2006 en van 2 februari 2006 honoreren en het te vergoeden bedrag met toepassing van het Besluit proceskosten bestuursrecht vaststellen op € 644,00 (1 punt voor het bezwaarschrift en 1 punt voor het bijwonen van de hoorzitting x factor 1 x € 322,00). Daarbij is meegewogen dat sprake is van samenhangende zaken als bedoeld in artikel 3 van het Besluit proceskosten bestuursrecht.

Voorts dient verweerder het door eiser betaalde griffierecht van € 37,00 te vergoeden.

De rechtbank beslist als volgt.

3. BESLISSING

De rechtbank:

De griffier, De voorzitter,

Tegen deze uitspraak kunnen een belanghebbende en het bestuursorgaan gedurende zes weken na toezending van deze uitspraak hoger beroep instellen bij de Centrale Raad van Beroep te Utrecht.