Gerechtshof Amsterdam, 09-03-2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:680, 200.277.188/01

Besseling heeft in eerste aanleg, samengevat, in conventie gevorderd dat de kantonrechter bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, [geïntimeerde] zou veroordelen tot betaling van € 9.633,17 ter zake van studiekosten, vermeerderd met wettelijke rente vanaf 1 augustus 2019 en vermeerderd met de proceskosten.

[geïntimeerde] heeft in reconventie, samengevat en voor zover in hoger beroep nog van belang, gevorderd dat de kantonrechter bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, Besseling zou veroordelen tot betaling van voornoemd bedrag van € 938,68 ter zake van salaris dat is ingehouden op de eindafrekening, vermeerderd met wettelijke verhoging en wettelijke rente. Daarnaast vorderde [geïntimeerde] veroordeling van Besseling in de proceskosten.

De kantonrechter heeft bij het bestreden vonnis, voor zover in hoger beroep nog van belang, in conventie de vordering afgewezen met veroordeling van [geïntimeerde] in de proceskosten en in reconventie de vordering van € 938,68 toegewezen, te vermeerderen met de wettelijke verhoging en wettelijke rente, onder compensatie van de proceskosten.

Tegen dit vonnis komt Besseling op onder aanvoering van grieven.

Met grief I tot en met IV komt Besseling op tegen de overwegingen onder randnummer 5.6 tot en met 5.8 – leidend tot de conclusie zoals weergegeven onder randnummer 5.9 – van het bestreden vonnis betreffende, samengevat, de uitleg van artikel 72 van de cao. Deze grieven lenen zich voor gezamenlijke bespreking.

De kernvraag die partijen verdeeld houdt is of het in (de bijlage bij) de arbeidsovereenkomst opgenomen studiekostenbeding in strijd is met artikel 72 van de cao, en wat de gevolgen daarvan zijn.

Besseling heeft betoogd dat artikel 72 leden 3 en 4 van de cao niet aangemerkt moeten worden als een regeling inzake (terugbetaling van) studiekosten maar als een regeling zoals bedoeld in artikel 7:672 lid 7 BW, inhoudende een verlengde opzegtermijn. In het verlengde daarvan heeft Besseling bepleit dat de schadeplichtigheid op grond van artikel 72 lid 4 van de cao niet gelijkgesteld kan worden met een terugbetalingsverplichting zoals bedoeld in het in de arbeidsovereenkomst opgenomen studiekostenbeding.

Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad (zie onder meer HR 4 mei 2018, ECLI:NL:HR:2018:678) moet aan een bepaling van een cao een uitleg naar objectieve maatstaven worden gegeven, waarbij in beginsel de bewoordingen van die bepaling, gelezen in het licht van de gehele tekst van de cao, van doorslaggevende betekenis zijn, zodat het niet aankomt op de bedoelingen van de partijen die de cao tot stand hebben gebracht, voor zover deze niet uit de daarin opgenomen bepalingen kenbaar zijn, maar op de betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit de bewoordingen waarin de cao is gesteld. Bij deze uitleg kan onder meer acht worden geslagen op de elders in de cao gebruikte formuleringen en op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden. Ook de bewoordingen van de eventueel bij de cao behorende schriftelijke toelichting moeten bij de uitleg van de cao worden betrokken. Indien de bedoeling van de partijen bij de cao naar objectieve maatstaven volgt uit de cao-bepalingen en de eventueel daarbij behorende schriftelijke toelichting, en dus voor de individuele werknemers en werkgevers die niet bij de totstandkoming van de overeenkomst betrokken zijn geweest, kenbaar is, kan ook daaraan bij de uitleg betekenis worden toegekend.

Het hof is van oordeel dat artikel 72 van de cao aldus moet worden uitgelegd dat daarin – materieel gezien - de terugbetalingsverplichting van de werknemer ter zake van door de werkgever gemaakte studiekosten is geregeld. Het hof kent daarbij in de eerste plaats betekenis toe aan de context waarin artikel 72 van de cao is opgenomen, te weten in hoofdstuk XII van de CAO met als titel “Onderwijs”. Voorts is de terugbetalingsverplichting gekoppeld – zoals bij een studiekostenbeding gebruikelijk – aan een bepaalde periode gedurende welke de werknemer na het voltooien van zijn opleiding nog in dienst moet blijven van de werkgever, en wordt in artikel 72 lid 4 van de cao gesproken over “kosten die de werkgever heeft gemaakt in verband met deelneming aan de opleiding”. Tenslotte leidt de door Besseling bepleite uitleg van artikel 72 van de cao tot het onaannemelijke rechtsgevolg dat in de cao een op grond van artikel 3:40 lid 2 BW nietige, althans vernietigbare bepaling zou zijn opgenomen. Artikel 7:672 lid 8 BW schrijft immers dwingendrechtelijk voor dat de opzegtermijn voor de werknemer bij verlenging maximaal zes maanden mag zijn. Daarom is onaannemelijk dat artikel 72 lid 3 van de cao beoogt een verlengde opzegtermijn te regelen, nu deze in strijd met dwingend recht zou komen.

Nu de cao krachtens de werkingssfeerbepaling aangemerkt moet worden als een minimum cao is afwijking ten nadele van de werknemer niet toegestaan. Vast staat dat de schadeplichtigheid van de werknemer op grond van artikel 72 lid 4 van de cao beperkt is tot de situatie dat hij zijn dienstverband beëindigt binnen een periode van één jaar na het afleggen van het examen in het kader van de Wet educatie en beroepsonderwijs. De in de arbeidsovereenkomst opgenomen terugbetalingsregeling wijkt ten nadele af van artikel 72 lid 4 van de cao, aangezien krachtens de arbeidsovereenkomst een (gestaffelde) terugbetalingsregeling geldt voor een langere periode dan één jaar na het behalen van het examen.

Uit het voorgaande volgt dat het studiekostenbeding zoals opgenomen in de opeenvolgende arbeidsovereenkomsten tussen partijen in strijd is met artikel 72 van de cao. De volgende vraag is, of dit met zich brengt dat het studiekostenbeding nietig is op grond van artikel 12 Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst (WCAO). Deze nietigheid zou het studiekostenbeding treffen, voor zover hierin een terugbetalingsverplichting van de werknemer is opgenomen voor de situatie waarin de werknemer het dienstverband beëindigt langer dan één jaar na het afleggen van het examen in het kader van de Wet educatie en beroepsonderwijs. In artikel 12 WCAO is bepaald dat elk beding tussen een werkgever en werknemer, strijdig met een collectieve arbeidsovereenkomst door welk zij beiden gebonden zijn, nietig is en dat voor een dergelijk beding de cao-bepaling in de plaats treedt. In artikel 9 WCAO is bepaald dat ieder die (a) gedurende de looptijd van de cao lid is of wordt van een vereniging die cao partij is en (b) bij die cao betrokken is, door die cao is gebonden. In het onderhavige geval is de cao door middel van een incorporatiebeding in de arbeidsovereenkomst opgenomen. Partijen hebben zich er niet over uit gelaten of zij als “gebonden” aan de cao in de zin van artikel 9 WCAO kunnen worden aangemerkt. Deze vraag is relevant omdat, in het geval [geïntimeerde] een ongebonden werknemer is, de vraag aan de orde komt of hij (alsnog) een beroep kan doen op de nietigheid van artikel 12 WCAO vanwege het incorporatiebeding, en/of aan hem een beroep toekomt op artikel 3 van de Wet op het algemeen verbindend en het onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten (Wet AVV).

Het hof zal een mondelinge behandeling bepalen teneinde partijen in de gelegenheid te stellen zich over bovengenoemd punt uit te laten en alsnog een schikking te beproeven.