Parket bij de Hoge Raad, 30-10-2015, ECLI:NL:PHR:2015:2209, 15/00902

Het cassatiemiddel bestaat uit drie onderdelen en bestrijdt met verschillende klachten de beschikking van de rechtbank voor zover het verzoek van [verzoeker] inzake de vaststelling van het Nederlanderschap is afgewezen. Onderdeel I keert zich tegen rov. 5.2 van de bestreden beschikking waarin het volgende is overwogen:

Volgens het middel heeft de rechtbank blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door in rov. 5.2 tot uitgangspunt te nemen dat op grond van de regels van internationaal privaatrecht de veronderstelde in Australië bij de geboorte van rechtswege tot stand gekomen familierechtelijke betrekking tussen [verzoeker] en [betrokkene 2], in Nederland alleen kan worden erkend wanneer deze familierechtelijke betrekking is neergelegd in een door een bevoegde ambtenaar in Australië opgemaakte akte. Volgens het middel is geen akte vereist voor de erkenning in Nederland van een in het buitenland tot stand gekomen afstammingsrelatie. De in Australië bij de geboorte van [verzoeker] van rechtswege tot stand gekomen afstamming dient als fait accompli in Nederland erkend te worden, aldus het middel.

Bij de behandeling van deze klacht stel ik het volgende voorop. Uitgangspunt in het nationaliteitsrecht is dat op feiten en omstandigheden die van belang zijn voor de verwerving of het verlies van het Nederlanderschap, de ten tijde van deze feiten en omstandigheden geldende nationaliteitswetgeving moet worden toegepast.⁶ Voor de verkrijging van de Nederlandse nationaliteit voert [verzoeker] aan dat hij bij zijn geboorte op 25 september 1977 het wettig kind was van de Nederlander [betrokkene 2]. Op dat moment gold de Wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap (WNI). Art. 1 WNI luidt, voor zover van belang, als volgt:

Het internationaal privaatrecht ten aanzien van afstamming is geregeld in Titel 5 van Boek 10 BW. Deze titel⁸ is blijkens art. 10:102 BW slechts van toepassing op rechtsbetrekkingen die na 1 januari 2003 zijn vastgesteld of gewijzigd alsmede op de erkenning van na 1 januari 2003 in het buitenland vastgestelde of gewijzigde rechtsbetrekkingen. De in Titel 5 opgenomen regels van internationaal privaatrecht zijn, met enige wijzigingen, overgenomen uit de Wet conflictenrecht afstamming⁹, die heeft gegolden vanaf 1 mei 2003 tot aan de inwerkingtreding van Boek 10 BW op 1 januari 2012. Art. 10:102 BW sluit aan bij het overgangsrecht van art. 11 Wet conflictenrecht afstamming op grond waarvan de Wet conflictenrecht afstamming temporeel van toepassing was op rechtsbetrekkingen die na haar inwerkingtreding zijn vastgesteld of gewijzigd alsmede op de erkenning van na haar inwerkingtreding in het buitenland vastgestelde of gewijzigde rechtsbetrekkingen.

In de onderhavige zaak heeft [verzoeker] zich op het standpunt gesteld dat op grond van zijn geboorte op 25 september 1977 tussen hem en [betrokkene 2] naar Australisch recht van rechtswege een familierechtelijke betrekking is ontstaan. Daarmee is Titel 5 van Boek 10 BW noch de Wet conflictenrecht afstamming van toepassing op de vraag of de door [verzoeker] gestelde familierechtelijke betrekking in Nederland kan worden erkend. Deze vraag moet beantwoord worden aan de hand van de ongeschreven regels van internationaal privaatrecht inzake afstamming, zoals deze hebben gegolden tot het moment van de inwerkingtreding van de Wet conflictenrecht afstamming. De wettelijke conflictregels inzake afstamming sluiten in belangrijke mate aan bij het voorheen geldende ongeschreven IPR. Ik wijs in dit verband op een passage in de wetsgeschiedenis van art. 10:102 BW:

Voor het ongeschreven internationaal privaatrecht ten aanzien van afstamming, zoals dit gegolden heeft tot de inwerkingtreding van de Wet conflictenrecht afstamming, is van belang hetgeen de Hoge Raad heeft beslist in de beschikking van 31 januari 1992, ECLI:NL:HR:1992:ZC0493, NJ 1993/261, m.nt. G.R. de Groot, betreffende de erkenning in Nederland van een niet in een akte vastgelegde erkenning van een kind in het buitenland. Ik citeer de relevante overwegingen uit deze beschikking:

Aan deze beslissing ligt de gedachte ten grondslag dat hinkende rechtsverhoudingen in het afstammingsrecht zoveel mogelijk moeten worden voorkomen. Indien het kind volgens een van de bij de rechtsverhouding nauw betrokken rechtsstelsels een afstammingsrechtelijke relatie heeft met een van de ouders, dient deze afstammingsrechtelijke relatie in Nederland te worden erkend behoudens strijd met de openbare orde. In de regel zal de afstammingsrechtelijke relatie tussen een kind en een ouder blijken uit een akte of een rechterlijke beslissing. De erkenning van de buitenlandse afstamming zal in dat geval beoordeeld moeten worden volgens de regels van internationaal privaatrecht die gelden voor de erkenning van buitenlandse aktes of van beslissingen van vreemde rechters.¹¹ De erkenning van een buitenlandse afstammingsrelatie kan echter ook aan de orde komen zonder dat deze afstamming is neergelegd in een buitenlandse akte of een beslissing van een vreemde rechter.¹² In dat geval komt de hierboven genoemde beschikking van de Hoge Raad van 31 januari 1992 in beeld.

[verzoeker] beroept zich op de erkenning in Nederland van de door hem gestelde naar Australisch recht van rechtswege bij zijn geboorte ontstane afstamming met [betrokkene 2]. Deze afstamming is niet neergelegd in de originele geboorteakte die na de geboorte van [verzoeker] is opgemaakt; eerst op 12 december 2002 is [betrokkene 2] als vader opgenomen in de geboorteakte van [verzoeker]. Van belang is dat [verzoeker] zich (in het kader van middelonderdeel 1) niet beroept op de erkenning van deze laatste akte, maar op de erkenning van de door hem gestelde van rechtswege ontstane afstamming naar Australisch recht. Naar mijn mening heeft de rechtbank blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door in rov. 5.2 van de beschikking te overwegen dat de veronderstelde in Australië ten tijde van de geboorte ontstane familierechtelijke betrekking tussen [verzoeker] en [betrokkene 2] niet voor erkenning in Nederland in aanmerking komt, omdat in de originele geboorteakte die na de geboorte van [verzoeker] is opgemaakt het veronderstelde vaderschap van [betrokkene 2] niet is vastgesteld. Hiermee heeft de rechtbank miskend dat een naar buitenlands recht tot stand gekomen maar niet in een akte neergelegde (of uit een rechterlijke beslissing blijkende) familierechtelijke betrekking, op grond van de hiervoor genoemde beslissing van de Hoge Raad van 31 januari 1992 in Nederland wordt erkend wanneer voldaan is aan de in die beslissing gestelde vereisten.

Uit het bovenstaande volgt dat onderdeel I van het middel terecht is voorgesteld, zodat de bestreden beschikking niet in stand kan blijven. Ik meen dat de Hoge Raad de zaak zelf kan afdoen en licht dat als volgt toe. In het kader van het betoog dat volgens Australisch recht [verzoeker] door geboorte in familierechtelijke betrekking is komen te staan tot [betrokkene 2], is namens [verzoeker] in feitelijke instantie gewezen op de beslissing van de Supreme Court van 9 juli 2013.¹³ In deze beslissing is onder andere het volgende vastgesteld:

Uit dit alles volgt dat volgens het toepasselijke Australisch afstammingsrecht tussen [verzoeker] en [betrokkene 2] sedert de geboorte van [verzoeker] een afstammingsrechtelijke relatie bestaat, die volgens het Nederlandse internationaal privaatrecht inzake afstamming moet worden erkend aangezien sprake is van een familierechtelijke betrekking die rechtsgeldig is volgens het recht van het land van de gewone verblijfplaats van het kind, terwijl niet is gebleken dat de erkenning van deze familierechtelijke betrekking zou moeten afstuiten op de openbare orde. Bij dat laatste is mede van belang dat de moeder van [verzoeker] zich niet heeft verzet tegen het juridische vaderschap van [betrokkene 2], sterker nog: zij heeft het juridische vaderschap van [betrokkene 2] onderschreven.¹⁶ Dit betekent naar mijn mening dat [verzoeker] als wettig kind van de Nederlander [betrokkene 2] het Nederlanderschap heeft verworven krachtens art. 1 sub a WNI.

Bij deze stand van zaken behoeven de onderdelen II en III van het middel geen uitgebreide bespreking. Ik volsta met het volgende.

Onderdeel II is gericht tegen rov. 5.3 van de bestreden beschikking en betoogt kort gezegd dat de rechtbank heeft blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting voor zover uit rov. 5.3 moet worden afgeleid dat de rechtbank van oordeel is dat het begrip ‘gerechtelijke vaststelling van het vaderschap’ in art. 4 RWN mede een verklaring voor recht omvat zoals vervat in de uitspraak van de Supreme Court van 9 juli 2013. Volgens het onderdeel is de in art. 4 RWN bedoelde gerechtelijke vaststelling van het vaderschap een constitutieve rechterlijke uitspraak als bedoeld in art. 1:207 BW. Voorts bevat het onderdeel een motiveringsklacht: de rechtbank heeft onvoldoende gemotiveerd dat de uitspraak van de Supreme Court is te beschouwen als een gerechtelijke vaststelling van het vaderschap zoals bedoeld in art. 4 RWN.

De rechtbank heeft in rov. 5.3 overwogen dat de uitspraak van de Supreme Court voor erkenning in aanmerking komt krachtens art. 10:100 lid 1 BW. Vervolgens heeft de rechtbank overwogen dat art. 4 lid 1 RWN uitdrukkelijk bepaalt dat verkrijging van het Nederlanderschap door gerechtelijke vaststelling van het vaderschap alleen mogelijk is, indien de betrokkene minderjarig is. Overeenkomstig art. 2 lid 1 RWN heeft verkrijging van het Nederlanderschap – anders dan gerechtelijke vaststelling van het vaderschap – geen terugwerkende kracht. De rechtbank is daarom van oordeel dat het in strijd is met de RWN het Nederlanderschap toe te kennen bij een na het bereiken van de meerderjarigheid in het buitenland gerechtelijk vastgestelde familierechtelijke betrekking. De uitspraak van de Supreme Court wordt derhalve gezien als een gerechtelijke vaststelling van het vaderschap in de zin van art. 4 RWN. Voor het overige is het oordeel van de rechtbank dat het bij de uitspraak van de Supreme Court gaat om een gerechtelijke vaststelling van het vaderschap, verweven met waarderingen van feitelijke aard en niet onbegrijpelijk. Onderdeel II faalt derhalve.

Onderdeel III is gericht tegen rov. 5.3 en 5.4. Het onderdeel betoogt dat de rechtbank ten onrechte en in strijd met art. 25 Rv heeft verzuimd art. 8 jo 14 EVRM toe te passen. Aan [verzoeker] wordt op willekeurige gronden het Nederlanderschap onthouden, omdat de rechtbank voor de verkrijging ervan doorslaggevend acht het moment waarop het bestaan van juridisch vaderschap wordt vastgesteld, terwijl niet valt in te zien wat de door art. 8 jo 14 EVRM vereiste objectieve en redelijke rechtvaardiging daarvoor is, aldus het middel.

Voor zover het onderdeel voortbouwt op onderdeel II moet het delen in het lot daarvan. Voor het overige geldt dat nationaliteit niet valt binnen het door art. 8 EVRM bestreken terrein.¹⁷ In de RWN is onderscheid gemaakt tussen nationaliteitsverkrijging bij de geboorte (art. 3 RWN) en nationaliteitsverkrijging door onder meer gerechtelijke vaststelling van het ouderschap (art. 4 lid 1 RWN). In het laatste geval geldt – kort gezegd – het tijdstip van de rechterlijke uitspraak als het tijdstip van de verkrijging van het Nederlanderschap. Dit tijdstip is gekozen omwille van de rechtszekerheid.¹⁸ In de onderhavige procedure zijn door [verzoeker] geen feiten en omstandigheden gesteld die tot de slotsom zouden moeten leiden dat jegens hem sprake is van willekeur en van discriminatie in de zin van art. 8 jo 14 EVRM. Onderdeel III faalt derhalve.