Parket bij de Hoge Raad, 19-11-2021, ECLI:NL:PHR:2021:1069, 20/03566

Het cassatiemiddel van Wiefferink kent drie onderdelen. Onderdeel 1 is gericht tegen het oordeel van het hof dat Poldanor het recht/de bevoegdheid heeft om voor eigen rekening als procespartij voor REM-BUD jegens Wiefferink op te treden en dat haar vordering, ook voor zover die betrekking heeft op de locaties Nacław, Świelino en Uniechówek, waarbij REM-BUD de contractspartij is van Wiefferink, haar niet kan worden ontzegd (rov. 4.25-4.32 van het bestreden arrest en meer in het bijzonder rov. 4.30-4.32). Onderdeel 2 klaagt over het oordeel van het hof dat Wiefferink wettelijke handelsrente (vanaf 8 september 2015) is verschuldigd over het terug te betalen bedrag van € 415.657,50 (rov. 4.57-4.58 en rov. 6.3). Onderdeel 3 betreft een voortbouwklacht.

Wiefferink wijst er in randnummer 4. van zijn procesinleiding op dat het in cassatie nog uitsluitend gaat om de overeenkomsten die betrekking hebben op de afdekinstallaties voor de biogasinstallaties in de locaties Korczaka, Nacław, Płaszczyca, Świelino en Uniechówek.⁸ De overeenkomsten betreffende Korczaka en Płaszczyca zijn tussen Poldanor en Wiefferink gesloten en die betreffende de locaties Nacław, Świelino en Uniechówek zijn tussen Wiefferink en REM-BUD gesloten.⁹

Volgens Wiefferink geeft het oordeel van het hof met betrekking tot de procesbevoegdheid van Poldanor (randnummer 3.1 hiervoor) blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is dit oordeel niet toereikend dan wel onbegrijpelijk gemotiveerd.

Het gaat hier volgens Wiefferink om een wijziging van partijhoedanigheid tijdens de procedure. Z’n wijziging is volgens hem in principe niet toegestaan, een regel die mede voortvloeit uit de eisen van de goede procesorde.¹¹ Het antwoord op de vraag wie in een procedure als partij optreedt, wordt, aldus Wiefferink, met name bepaald door de dagvaarding. Uit rechtspraak van Uw Raad blijkt volgens hem dat in verband met de aard van dit document en de belangen van de wederpartij strenge eisen moeten worden gesteld aan de duidelijkheid van de formulering van de identiteit en de hoedanigheid van degene op wiens verzoek het exploot wordt uitgebracht.¹²

Volgens Wiefferink heeft in deze zaak de wijziging van partijhoedanigheid als volgt plaatsgevonden. Poldanor heeft, nadat zij in de inleidende dagvaarding haar vordering uitsluitend pro se heeft ingesteld en deze ook als zodanig heeft geformuleerd, zich na daartoe door Wiefferink gevoerd verweer,¹³ mede beroepen op de verklaring van 14 maart 2016 van REM-BUD, die haar hiermee heeft gemachtigd, althans haar hiermee de bevoegdheid heeft verleend om ook voor REM-BUD (voor zover het betreft de tussen Wiefferink en REM-BUD gesloten contracten aangaande de biogasinstallaties Nacław, Świelino en Uniechówek) een vordering in te stellen. In de inleidende dagvaarding was de partijhoedanigheid van Poldanor die van formele en materiële procespartij in één rechtspersoon verenigd. Weliswaar is met betrekking tot het tweetal tussen Poldanor en Wiefferink gesloten contracten (aangaande de biogasinstallaties Korczaka en Płaszczyca) Poldanors partijhoedanigheid ongewijzigd gebleven, maar ter zake van de tussen Wiefferink en REM-BUD gesloten overeenkomsten betreffende de overige drie biogasinstallaties is de partijhoedanigheid van Poldanor wel gewijzigd, nu zij in die verhouding (nog slechts) de formele procespartij is en REM-BUD de materiële procespartij is geworden. Dit is, aldus nog steeds Wiefferink, een wijziging van partijhoedanigheid en zo'n wijziging is (te dezen) niet geoorloofd.

Wiefferink voert vervolgens aan dat het hof alleen op grond van de verklaring van REM-BUD heeft geoordeeld dat Poldanor daarmee een recht/bevoegdheid is verleend om voor eigen rekening als procespartij voor REM-BUD op te treden en haar vordering jegens Wiefferink in deze procedure geldend te maken. Volgens Wiefferink heeft het hof hiermee blijkgegeven van een onjuiste rechtsopvatting, omdat het hof heeft miskend dat een partij in daarvoor in aanmerking komende gevallen bij inleidende dagvaarding dient te stellen, alleen en/of mede op te treden als gevolmachtigde van (of namens) een met name genoemde gevolmachtigde. Als een uitzondering op het beginsel dat wijziging van de partijhoedanigheid niet is geoorloofd al mogelijk zou zijn en het hof op zo’n uitzondering het oog zou hebben gehad, dan heeft het hof dit niet, althans onvoldoende onder woorden gebracht en is het oordeel van het hof niet naar de eis der wet met redenen omkleed.

Wiefferink klaagt verder dat het hof de verklaring van REM-BUD niet nader heeft gekwalificeerd, hoewel partijen daaraan ruimschoots aandacht hebben besteed, zowel in eerste aanleg als in hoger beroep. Daarbij heeft Wiefferink de verklaring van REM-BUD als een volmacht ex art. 3:60 lid 1 BW aangemerkt.¹⁴ Het ontbreken van de kwalificatie van de verklaring van REM-BUD klemt volgens Wiefferink te meer nu ingeval de verklaring als een volmacht moet worden gekwalificeerd, wijziging van partijhoedanigheid gedurende de procedure niet is geoorloofd, althans niet wanneer de gevolmachtigde niet met zoveel woorden is vermeld in het procesinleidende stuk.¹⁵ Hierbij wijst Wiefferink erop, in mijn parafrase, dat het hof zijn oordeel slechts op de verklaring van REM-BUD heeft gebaseerd. Volgens Wiefferink is zonder nadere motivering, die in ’s hofs oordeel ontbreekt, dan ook onjuist dan wel onbegrijpelijk op grond waarvan de verklaring van REM-BUD ertoe dient te leiden dat aan Poldanor een recht dan wel de bevoegdheid is verleend om in de procedure als procespartij voor REM-BUD op te treden en haar vordering betreffende de overeenkomsten ter zake van de drie locaties Naclaw, Swielino en Uniechówek toe te kennen.

De klacht dat het hof heeft miskend dat zich een ontoelaatbare wijziging van de partijhoedanigheid heeft voorgedaan, faalt om de volgende redenen.

In haar dagvaarding in eerste aanleg heeft Poldanor verschillende vorderingen ingesteld, op eigen naam. De partij REM-BUD wordt in die dagvaarding niet genoemd. Wiefferink heeft vervolgens, in zijn conclusie van antwoord, tevens eis in reconventie, naar voren gebracht dat Poldanor niet (bij alle gesloten overeenkomsten) als contractspartij kan worden aangemerkt.¹⁶ Poldanor heeft daarop, bij conclusie van antwoord in reconventie, tevens akte wijziging van eis een verklaring van REM-BUD overgelegd waarin staat hetgeen het hof in rov. 4.31 van het bestreden arrest heeft weergegeven (randnummer 2.8 hiervoor).

Terwijl partijen duidelijke juridische kwalificaties naar Nederlands recht hebben gegeven aan het geval dat aan de orde is met de in rov. 4.31 weergegeven verklaring van REM-BUD (‘volmacht’ (art. 3:60 BW) volgens Wiefferink; ‘lastgeving’ (art. 7:414 BW) volgens Poldanor),¹⁷ heeft het hof zich in zijn overwegingen onder het kopje “Mocht Poldanor op eigen naam procederen?” (rov. 4.29-4.31) van een dergelijke juridische kwalificatie onthouden. Ook over de vraag naar welk recht de verklaring moet worden beoordeeld, heeft het hof zich niet uitgelaten, mogelijk omdat partijen aan deze vraag geen enkele aandacht hebben besteed – overigens ook niet in cassatie –, en zij er zonder meer van uitgaan dat Nederlands recht van toepassing is en dat het resultaat, of nu Pools of Nederlands recht zou moeten worden toegepast, niet (wezenlijk) anders zou zijn.

In dit verband merk ik wel op dat het hof zich kennelijk heeft verschreven in rov. 4.31. Met de woorden “voor eigen rekening” moet bedoeld zijn: “op eigen naam”, gezien de tekst van het voornoemde kopje (“Mocht Poldanor op eigen naam procederen?”) en gezien de vraag die het hof zich in rov. 4.30 heeft gesteld, waarin de woorden “op eigen naam” ook terugkomen.

Tegen de zojuist (randnummer 3.11) genoemde achtergrond lijkt de slotsom waartoe het hof is gekomen in rov. 4.32 mij juist: Poldanor kan in deze procedure optreden als procespartij. Zij procedeert onder haar eigen naam ten behoeve van REM-BUD (althans met betrekking tot bepaalde contracten, zie rov. 4.28). Zij doet dit naar de (vertaling van de) letterlijke tekst van de door REM-BUD afgegeven verklaring op basis van een door REM-BUD gegeven “recht/bevoegdheid” (rov. 4.31), maar aangenomen kan worden, mede gelet op de daaropvolgende woorden “which POLDANOR her[e]by accepts”, dat sprake is van een door REM-BUD aan Poldanor gegeven last. Poldanor vordert in deze procedure vernietiging (ook) van overeenkomsten waarbij niet zij maar REM-BUD contractspartij is. Zij doet dit, gelet op de verklaring van REM-BUD, met diens instemming. Zij treedt in zoverre op in het belang van REM-BUD en kan in zoverre worden gezien als een procesvertegenwoordiger voor REM-BUD. Die rol, van vertegenwoordiger, nam zij ook vóór de procedure in. Dit blijkt onder meer uit de tekst van het e-mailbericht van 27 juli 2009 (rov. 4.28), waarop Wiefferink een beroep heeft gedaan om aan te tonen dat hij niet met Poldanor maar met REM-BUD heeft gecontracteerd.

Aan de orde is hiermee het geval dat Uw Raad in het Euretco-arrest toelaatbaar heeft bevonden:¹⁸

Het geval dat Uw Raad in de tweede alinea van deze rechtsoverweging heeft omschreven, heeft zich in de onderhavige procedure voorgedaan: Poldanor, eiseres, heeft op enig moment na aanvang van de procedure, naar aanleiding van het verweer van Wiefferink, gesteld dat zij haar vordering (althans met betrekking tot bepaalde contracten, zie rov. 4.28) ten behoeve van REM-BUD geldend maakt en zij is vervolgens in eigen naam blijven procederen. Niet gebleken is dat Wiefferink hierdoor processueel nadeel heeft geleden.¹⁹

Onderdeel 2 klaagt als gezegd (randnummer 3.1 hiervoor) over het oordeel van het hof dat Wiefferink de wettelijke handelsrente (vanaf 8 september 2015) is verschuldigd over het door hem terug te betalen bedrag van € 415.657,50 (rov. 4.57-4.58 en rov. 6.3).

Volgens Wiefferink heeft het hof met dit oordeel blijkgegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Bovendien is het oordeel niet toereikend dan wel onbegrijpelijk gemotiveerd.

In dit verband voert Wiefferink aan dat het gevolg van de vernietiging van de koopovereenkomsten is dat, als het ware, de verbintenissen (uit die koopovereenkomsten) nooit hebben bestaan. De gevolgen ervan moeten ongedaan worden gemaakt, zodat de betaalde koopsommen terugbetaald moeten worden. Deze ongedaanmakingsverbintenis echter, aldus nog steeds Wiefferink, valt buiten het bereik van art. 6:119a BW. Wiefferink wijst in dit verband op het Rupskraan-arrest van Uw Raad.²¹ Het hof heeft dan ook ten onrechte de gevorderde wettelijke handelsrente op grond van art. 6:119a BW toewijsbaar geoordeeld. Hiermee heeft het hof miskend dat de verplichting tot betaling van wettelijke handelsrente op grond van art. 6:119a BW (slechts) geldt indien betaling niet tijdig plaatsvindt, maar niet als sprake is van, in de woorden van Wiefferink, een verplichting tot schadevergoeding in verband met de vernietiging van een handelsovereenkomst; deze valt niet onder het bereik van art.6:119a BW.²²

Het onderdeel houdt verder de klacht in dat het oordeel van het hof dat Wiefferink geen, althans geen toegespitst verweer heeft gevoerd tegen de vordering tot vergoeding van de wettelijke handelsrente, onjuist is. Wiefferink stelt in dit verband dat hij dit verweer wel degelijk heeft gevoerd, reeds in eerste aanleg. Hij verwijst hierbij naar randnummer 71. van zijn conclusie van antwoord, tevens eis in reconventie.²³ Indien het hof de vordering tot vergoeding van de wettelijke handelsrente toewijsbaar heeft bevonden op grond van zijn overweging (in rov. 4.58) dat Wiefferink geen toegespitst verweer heeft gevoerd, heeft het hof volgens Wiefferink zijn verplichting geschonden om op grond van art. 25 Rv ambtshalve de rechtsgronden aan te vullen.

Onderdeel 1 van het door Wiefferink aangevoerde middel faalt. Onderdeel 2 treft echter doel, zodat vernietiging van het arrest zou moeten volgen.

Dit onderdeel houdt een voortbouwklacht in. Volgens Wiefferink brengt het slagen van de middelonderdelen mee dat ook de rov. 4.33, 4.36, 4.37, 4.50, 4.56, 4.57 worden getroffen, evenals het dictum van het bestreden arrest.

Deze klacht slaagt enkel in zoverre dat rov. 6.3, deel uitmakend van het dictum, wordt getroffen, nu het hof daarin de wettelijke handelsrente vanaf 8 september 2015 heeft toegewezen.