Aflevering STB01

Verschillende Europese landen hanteren het zogenoemde dagboetestelsel bij de bepaling van de hoogte van een geldboete. De hoogte van de boete wordt daarbij afhankelijk gemaakt van de financiële positie van de individuele dader. Hoewel voorafgaand aan de invoering van de Wet vermogenssancties in 1983 ook in Nederland uitvoerig over de invoering van het dagboetestelsel is gediscussieerd, is dit stelsel in ons land nooit ingevoerd. Inmiddels is het stelsel wel in een groot aantal andere Europese landen tot stand gekomen. Moet ook in Nederland het roer om?

De oriëntatiepunten voor straftoemeting zoals deze in het kader van het Landelijk Overleg Vakinhoud Strafrecht (LOVS) zijn opgesteld door de Commissie Rechtseenheid zijn gepubliceerd op internet. Zij hebben in de afgelopen jaren in de praktijk een duidelijke en degelijke status opgebouwd. Zij worden veel geraadpleegd, zo blijkt uit de praktijk. Als we méér willen weten over de gebruiken bij de straftoemeting, moeten we bij andere bronnen te rade gaan. Soms bij de wet, soms bij rechterlijke uitspraken, soms bij handboeken of tijdschriftartikelen, terwijl het bij sommige onderwerpen lastig is om vast te stellen waar we er méér over kunnen vinden. Kan een en ander wellicht overzichtelijker in beeld worden gebracht, liefst zo dat de materie ook voor de leek/gewone burger op toegankelijke wijze wordt gepresenteerd? In de Australische staat Victoria is een handige, ook voor het algemene publiek toegankelijke, digitale handleiding ontwikkeld voor de praktijk van de straftoemeting, de Victorian Sentencing Manual (VSM). In deze bijdrage bekijkt mr. J.A.W. Lensing hoe deze eruitziet en of aan de handleiding ideeën voor Nederland kunnen worden ontleend.

Rechters nemen beslissingen over de op te leggen strafmodaliteit. Maar hoeveel zicht hebben zij eigenlijk op de effectiviteit van sancties in concrete zaken? Hoe kom je als individuele rechter tot die beslissing en als officier van justitie tot een eis? Kortom, waar houdt een rechter of een officier van justitie rekening mee bij het bepalen van de strafsoort en de strafmaat? Is effectiviteit het belangrijkste element bij de straftoemeting of speelt wat in vergelijkbare zaken wordt opgelegd een grotere rol?

Hoewel binnen de Rechtspraak al geruime tijd wordt geprobeerd vonnissen beter te motiveren, schieten wij als rechters hierin vaak nog steeds tekort. De Commissie Rechtseenheid is daarom met een voorstel gekomen ter verbetering van de strafmotivering. In de hierna opgenomen toespraak, die commissievoorzitter mr. H. Abbink op 26 november 2015 hield op de Strafrechtsmiddag in Utrecht, wordt dit voorstel toegelicht.

In de Nederlandse strafrechtelijke literatuur is en wordt regelmatig aandacht besteed aan ontwikkelingen in straftoemeting en sancties in de Verenigde Staten. Te denken valt aan de belangstelling voor stelsels als het Auburn en Pennsylvania system in de 19de eeuw. Voor het begin van de 20ste eeuw valt te denken aan parole. Vanaf de jaren zeventig werd de aandacht niet alleen getrokken door de enorm toenemende aantallen gevangenen, maar ook door – onder meer – de opkomst van sentencing commissions en straftoemetingsrichtlijnen, minimumstraffen en three strikes and you’re out-wetgeving.

Om te beginnen: Pauline Schuyt, hartelijk welkom in onze redactie! Pauline is hoogleraar Sanctierecht en Straftoemeting aan de Universiteit Leiden en promoveerde zes jaar geleden op een proefschrift over verantwoorde straftoemeting, waarin zij een beredeneerde straftoemeting op grond van een ‘straftoemetingsgrammatica’ bepleitte. Onlangs hield zij haar oratie over ‘Toekomstbestendige resocialisatie’. Zoals haar leeropdracht duidelijk maakt, heeft Pauline het nodige onderzoek gedaan naar straftoemeting. Alweer ruim tien jaar geleden constateerden Pauline en Ard Schoep dat rechters bij de straftoemeting regelmatig gebruikmaakten van door het LOVS opgestelde oriëntatiepunten. De toenmalige Databank Consistente Straftoemeting kon destijds op aanzienlijk minder enthousiasme rekenen. Dat laat onverlet dat er soms wel rechterlijke uitspraken in zware strafzaken waren te vinden waarin werd verwezen naar een – blijkbaar op de databank gebaseerde – indicatie van ‘wat rechters in een dergelijke zaak plegen te geven’. Rechters gebruiken deze instrumenten dus tot op zekere hoogte wel degelijk, maar in hoeverre spelen ze vervolgens een beslissende rol in hun straftoemeting en hoe consequent zijn ze in dat gebruik?

In hoeverre wordt aan door politie, OM en rechter opgelegde (afdoenings)voorwaarden, sancties en maatregelen door verdachte of veroordeelde voldaan? Daar hebt u in de praktijk waarschijnlijk weinig zicht op. Ik zet in deze bijdrage de op dit moment beschikbare informatie op dat gebied op een rij.