Aflevering STB02

In deze twee boeiende preadviezen wordt een overzicht gegeven van de mogelijkheden en onmogelijkheden van de strafstelsels van Nederland en België voor zover het de straftoemeting betreft, naar de stand van eind 2013. Het gaat om ‘strafrechtelijke’ straffen, geen bestuursrechtelijke sancties of buitengerechtelijke afdoeningen. Hoewel het alweer bijna twee jaar geleden is dat de preadviezen werden bediscussieerd, is het onderwerp als zodanig nog steeds actueel en heeft het onderwerp in het geheel niet aan enige betekenis ingeboet. Beide preadviezen zijn hoofdzakelijk beschrijvend positiefrechtelijk van aard, maar de auteurs schromen niet de stand van zaken en de laatste ontwikkelingen aan de hand van de systematiek van de respectievelijke wetssystematiek van kritische noten te voorzien en hun eigen opvattingen te ventileren. Vooruitlopend op mijn slotopmerking valt op dat de Nederlandse preadviseurs minder dan hun Belgische counterpart een (rechts)filosofische grondslag aan het onderwerp ten grondslag leggen. Van Den Berge bespreekt nog wel de rechtsfilosofische basis voor de vergelding als strafdoel. Groenhuijsen en Kooijmans treden niet in deze (het zij toegegeven) eeuwenoude discussies.

De ontwikkelingen in de verhouding tussen het gewone strafrecht en het bestuursstrafrecht – of strafrecht en punitief bestuursrecht – vormen regelmatig voorwerp van discussie. Het gaat dan over vragen als: Welke criteria worden gehanteerd voor de bepaling van de wijze van afdoening van feiten? Biedt het bestuursprocesrecht voldoende rechtsbescherming? Maakt het verschil voor de hoogte van de straf of de betrokkene voor de strafrechter dan wel voor de bestuursrechter komt? In deze editorial vragen wij aandacht voor enkele recente ontwikkelingen die in het bijzonder kwesties van (in strafrechtelijke termen gesproken) straftoemeting betreffen. Daarbij gaat het dan in het bijzonder om de evenredigheid van bestraffing en de mogelijkheid om bij de beoordeling van de straf rekening te houden met alle omstandigheden van het geval (maatwerk). De vraag daarbij is welke kant de ontwikkelingen op gaan en welke kant het zou moeten opgaan met de verhouding tussen het (gewone) strafrecht en het bestuursstrafrecht, in het bijzonder gezien vanuit het perspectief van de straftoemeting.

Tak heeft zich in De minimumstraf opnieuw bezien indertijd zeer lovend uitgelaten over de resultaten van de hervorming van het Finse sanctierecht. Wat is er zo bijzonder aan het Finse straftoemetingsbeleid? En in hoeverre kan het Finse systeem voor Nederland een inspiratiebron zijn?

Terwijl in Nederland het wetsvoorstel tot de invoering van minimumstraffen in februari 2013 is ingetrokken, beschikt een aanzienlijk aantal andere landen wel over systemen met minimumstraffen. Omdat de voorstellen in Nederland mogelijk weer een keer uit de prullenmand of la worden gehaald, is het in verband met de discussie hier te lande van belang kennis te blijven nemen van ontwikkelingen rond minimumstraffen in die andere landen. Een van de landen met minimumstraffen is Canada.

Op 22 mei 2015 is de Kennisbank Justitiële Interventies in Den Haag door het WODC in een bijeenkomst op het ministerie van Veiligheid en Justitie aan de buitenwereld gepresenteerd. Aan deze databank is jarenlang gewerkt. De Kennisbank bevat analyses en bewerkingen van gegevens over een groot aantal onderzoeken naar de effectiviteit van justitiële interventies. Naast de in dit verband belangrijkste interventies – strafrechtelijke sancties en andere interventies – gaat het onder meer om projecten die gericht zijn op de bevordering van de openbare veiligheid, bijvoorbeeld door camerabewaking. De Kennisbank past in het gedachtegoed van de ‘what works’-benadering, die is gericht op toepassing van de in onderzoek meest effectief gebleken sancties en maatregelen.

In de praktijk worden we regelmatig geconfronteerd met de vraag of we met berouw of spijt aan de kant van de verdachte bij de straftoemeting in zijn voordeel rekening willen of moeten houden en, zo ja, in welke mate er sprake zou moeten zijn van strafvermindering. In Nederland bestaat geen expliciet uitgangspunt over mogelijke relevantie van spijt of berouw. Ik heb de indruk dat we aan – in strafmotiveringen veelal door het woord ‘oprecht’ voorafgegane – spijt of berouw in de praktijk in beginsel ten voordele van de verdachte wel gewicht toekennen en dat het ontbreken daarvan soms ten nadele van verdachte in aanmerking wordt genomen. De ervaring leert intussen dat we daarover – zoals bij méér onderwerpen het geval is – niet allemaal hetzelfde denken.

Op donderdagmiddag 26 november 2015 vindt de Strafrechtersmiddag plaats van het Landelijk Overleg Vakinhoud Strafrecht (LOVS). Het onderwerp zal zijn ‘Straftoemeting professioneel beargumenteerd’