Aflevering 1

In deze rubriek krijgt de auteur van een proefschrift de gelegenheid om uiteen te zetten welk belang het proefschrift heeft voor de rechtspraak (en waarom rechters het proefschrift moeten lezen!). Dit keer is dat mr. dr. M.R. Botman die op 6 oktober 2015 promoveerde op het proefschrift De Dienstenrichtlijn in Nederland. De gevolgen van richtlijn 2006/123/EG voor de nationale rechtsorde vanuit Europees perspectief.

Het vreemdelingenrecht kenmerkt zich door grote pieken en dalen in het volume van het aantal zaken. In het verleden waren het procesrecht en de werkprocessen niet afgestemd op de soms zeer grote toename van het aantal zaken. Met grote achterstanden tot gevolg. De explosieve stijging van het aantal asielzoekers in 2015 was voor de Raad voor de rechtspraak aanleiding een zogenoemde stresstest te ontwikkelen: welke maatregelen kunnen gerechten en ketenpartijen nemen om te voorkomen dat een sterke toename van het aantal asielzaken niet wederom tot grote achterstanden leidt?

Er zijn steeds meer indicaties dat de dialoog tussen het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EU) en nationale rechters in het kader van de prejudiciële procedure niet zo soepel verloopt als men zou verwachten of zelfs hopen. Deze gebreken nopen tot onderzoek naar de kwaliteit van de dialoog tussen het HvJ EU en nationale rechters. De komende vier jaar zal er in het kader van een door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) verstrekte Veni-subsidie daarom uitgebreid aandacht worden geschonken aan de manier waarop de Nederlandse (en de Britse en Ierse) rechter omgaat met deze procedure.

In het kerstnummer van 2014 schreef ik vrij knorrig over KEI. Inmiddels is het zover. KEI dringt binnen, bij bestuursrecht, bij bewind en in het burgerlijk procesrecht. Rechtsvordering is gewijzigd. Het digitale dossier is voorwerp van pilots in Midden-Nederland en Gelderland. Dat kennelijk tot aan het schrijven van dit redactioneel nog geen advocaat het aangedurfd heeft een digitale procesinleiding te laten uitgaan, kan geweten worden aan koudwatervrees of aan slechte ervaringen met digitale dossiers in andere soorten zaken.

In de rubriek ‘Personalia’ worden de Koninklijke Besluiten van de benoemingen en ontslagen van de leden van de zittende en staande magistratuur gepubliceerd. De redactie heeft ervoor gekozen de KB’s van de plaatsvervangers en gerechtsauditeurs niet in deze rubriek op te nemen.

In dit artikel wordt beoogd de zittingsrechter, aan de hand van de jurisprudentie van de Hoge Raad, duidelijke handvatten te bieden bij de beoordeling van de vraag of behandeling van de strafzaak buiten aanwezigheid van de verdachte al dan niet in strijd is met het aanwezigheidsrecht.

De recente discussie over het gebruik van de regel van Bayes in de rechtszaal is ook Trema en andere tijdschriften niet ontgaan, en het is de lezer ongetwijfeld ook niet ontgaan dat de meningen over het gebruik van deze regel nogal uiteenlopen. Mensen aan de ene kant van het spectrum beweren dat we heel goed en zinvol kunnen rekenen met deze regel, sterker nog, dat dit de manier is waarop we altijd zouden moeten rekenen. Deze proponenten van de regel van Bayes schrikken er ook niet voor terug om een gehele casus in het vat van de kansrekening te gieten, en bijvoorbeeld uit te komen op een overall kans dat de verdachte het misdrijf heeft gepleegd. Anderen zien juist grote problemen, en beweren dat al die kansrekening eigenlijk niet zo nuttig is wanneer het gaat om het beoordelen van bewijsmateriaal in de rechtszaal.

Een waarheidsgetrouwe vaststelling en juiste interpretatie van de feiten is noodzakelijk voor een materieelrechtelijk juiste uitkomst van rechterlijke beslissingen. Bovendien wordt de betekenis van de feiten voor de uitkomst van rechterlijke beslissingen steeds groter, onder meer omdat de Hoge Raad zijn rechtsvormende beslissingen steeds vaker laat afhangen van de ‘omstandigheden van het geval’. Dit geldt bij uitstek voor schuldaansprakelijkheid. Het boek Werken aan waarheidsvinding beoogt de onderzoeksmethodologie die voor een kwalitatief goede waarheidsvinding nodig is te integreren in het rechterlijk beslismodel en kan daarom worden gezien als gids voor een zo objectief mogelijke waarheidsvinding binnen de juridische procedure. In het navolgende zal ik drie kernpunten uit het boek bespreken: het belang van onderzoeksvragen voor de waarheidsvinding, debiasing-strategieën en de invloed van morele oordelen op de normstelling. Deze punten dwingen rechters en andere juridische beslissers tot reflectie op de rationaliteit van de eigen oordeelsvorming.